संत सेना महाराज-1

[Atul Kaviraje]

                             "संत चरित्र"
                           ------------

          संत सेना महाराज-

संत सेनाजी जन्माला कोठे आले याबद्दल मतभिन्नता जरी असली तरी सेनाजी नाभिक समाजाचे आहेत, याबद्दल मात्र एकमत आहे. महाराष्ट्र व उत्तर भारतातील सर्वांनी सेनामहाराज न्हावी होते. याचा निर्वाळा दिला आहे. समाजात पूर्वी नाभिक हा बारा बलुतेदार, अलुतेदारांपैकी एक. आपण एका हीन जाताते जन्माला आलो याचे दुःख चौदाव्या शतकातही बहुजन समाजातील सर्व सताना होते. तसा बलुतेदार-अलुतेदार समाजासाठी समाजोपयोगी कामे करीत, तरीही परंपरेने त्यांच्यावर खालच्या जातीचा शिक्का लावलेला असे.

संत सेनाजी यांच्या चरित्रामध्ये महिपतीबुवा ताहराबादकर या संदर्भात उल्लेख करतात.

     वापितवृत्ती नित जाण। त्याहून विशेष मुलाणपण ॥

     जन्म देतसे नारायण। दोष पदरी यास्तव॥"

खाली दिलेला अभंग महिपतीबुवा ताहराबादकर यांच्या "भक्तविजय" ग्रंथातील अध्याय ३४ मधून घेतलेला आहे. त्याचा सखोल भावार्थ, प्रत्येक कडव्याचा अर्थ, विस्तृत विवेचन, प्रारंभ, समारोप, निष्कर्ष व उदाहरणांसह विश्लेषण खाली दिले आहे:

🔹 अभंग:

वापितवृत्ती नित जाण। त्याहून विशेष मुलाणपण ॥
जन्म देतसे नारायण। दोष पदरी यास्तव ॥

🔰 प्रारंभिक पार्श्वभूमी (भूमिका):
महिपतीबुवा ताहराबादकर हे "भक्तविजय" या ग्रंथाचे रचयिता असून त्यांनी विविध भक्तांची चरित्रे आणि त्यांच्या आध्यात्मिक वाटचालीचे वर्णन केले आहे. अध्याय ३४ मध्ये, त्यांनी भक्ताची निष्पाप वृत्ती, त्याचे निरागस मन आणि त्याचे ईश्वराशी असलेले नाते याबद्दल भाष्य केले आहे.

या अभंगात महिपतीबुवा एका अत्यंत गूढ व गहन आध्यात्मिक तत्त्वाचा वेध घेतात – तो म्हणजे, ईश्वराकडून निर्माण झालेले बालक निरागस असते, त्याची वृत्ती शुद्ध आणि दोषरहित असते, आणि त्या वृत्तीचा स्वभाव वापितासारखा (सोज्वळ, निरुपद्रवी) असतो.

🧩 प्रत्येक ओळीचा अर्थ व विवेचन:

१. वापितवृत्ती नित जाण। त्याहून विशेष मुलाणपण ॥
🔹 शब्दार्थ:

वापितवृत्ती – वासरासारखी सहज, निरागस, शुद्ध वृत्ती

नित जाण – नेहमी जाणणे, ओळखणे

मुलाणपण – बालकासारखे निरागस मन

🔹 भावार्थ:
या ओळीत महिपतीबुवा सांगतात की वापीत (वासरू) जशी निरुपद्रवी, भोळी आणि कुणालाही न दुखावणारी वृत्ती असते, तशीच वृत्ती भगवंताला प्रिय असते. पण त्याहूनही अधिक श्रेष्ठ आणि पवित्र वृत्ती ही बालकासारखी असते. कारण बालक अपार निष्पाप, स्वार्थरहित आणि निर्मळ असते.

🔹 विवेचन:
ईश्वराच्या दृष्टीने शुद्धता म्हणजे वय किंवा बुद्धिमत्तेवर आधारित नसते. ज्याची वृत्ती बालकासारखी निष्पाप, कोणत्याही प्रकारच्या द्वेष, मत्सर, अहंकाराशिवाय असते, तीच खऱ्या अर्थाने आध्यात्मिक आहे. ही वृत्ती म्हणजेच "वापितवृत्ती" होय – पण त्याहून अधिक श्रेष्ठ बालवृत्ती. येशू ख्रिस्तदेखील म्हणाले होते, "जर तुम्ही बालकांसारखे नाही झालात, तर देवाच्या राज्यात प्रवेश करु शकणार नाही."

२. जन्म देतसे नारायण। दोष पदरी यास्तव॥
🔹 शब्दार्थ:

जन्म देतसे नारायण – ईश्वरच (नारायण) जन्म देतो

दोष पदरी यास्तव – (म्हणूनच) त्याच्या पाठी दोष लागत नाहीत

🔹 भावार्थ:
महिपतीबुवा म्हणतात की, हे बालक नारायणाचे (ईश्वराचे) रूप आहे – कारण त्याचा जन्म नारायणाने दिलेला आहे. त्यामुळे त्याच्या पाठी कुठलाही दोष लागू शकत नाही. कारण ते अजून समाज, संस्कार, इच्छापूर्ती, अभिमान, स्पर्धा, अहंकार यांच्यापासून लांब आहे.

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-13.05.2025-मंगळवार.
===========================================