संत सेना महाराज-2

[Atul Kaviraje]

                             "संत चरित्र"
                           ------------

          संत सेना महाराज-

🔹 विवेचन:
ईश्वराच्या हातून निर्माण झालेला जीव हा जन्मतः निर्दोष असतो. तो जेव्हा समाज, लोभ, मोह, संस्कार, लालसा, वासना यांच्या प्रभावात येतो तेव्हाच त्याच्या वागण्यात दोष येतो. पण त्याचा आदिम, शुद्ध स्वरूप ईश्वराशी जोडलेला असतो. म्हणून बालकाची वृत्ती ही जणू भगवंताची कृतीच आहे. त्या बालकाच्या निष्पापतेकडे पाहून आपण आपली अहंकारी वृत्ती बाजूला ठेवायला हवी.

🌱 विस्तृत विवेचन (संपूर्ण अभंगाचा एकत्रित भावार्थ):
हा अभंग मानवाच्या मूलतः शुद्ध स्वरूपाबद्दल आहे. महिपतीबुवा सांगतात की वापराप्रमाणे शुद्ध असणारी वृत्ती अत्यंत आदर्श आहे – पण बालकाची वृत्ती तर त्याहूनही विशुद्ध, अत्युच्च आहे. बालक कुठलाही पूर्वग्रह, मत्सर, अपेक्षा, द्वेष, स्वार्थ न ठेवता जगात वावरते. म्हणूनच ते अधिक ईश्वरतुल्य ठरते. कारण ते भगवंताने निर्माण केलेले आहे, त्यात दोष नाही. ईश्वराच्याच कृपेने असे निर्मळ अस्तित्व जन्म घेतं.

🔚 समारोप:
या अभंगातून आपल्याला शिकता येते की वृत्तीचे शुद्धीकरण हेच आध्यात्मिक उन्नतीचे मूलमंत्र आहे. वय, बुद्धिमत्ता, शिकवण हे सर्व गौण आहेत – पण आपल्या मनात जर बालकासारखी शुद्धता असेल, तर आपण भगवंताला खरेच प्रिय होऊ शकतो.

✅ निष्कर्ष:
बालवृत्ती म्हणजे परम शुद्धता

दोष हे शिक्षण, समाज आणि अहंकारामुळे येतात, जन्मतः माणूस निष्पाप असतो

वापराच्या वृत्तीमध्ये अजाणपणा असतो, पण बालकात ती जाणीवपूर्वक असते – म्हणून ती श्रेष्ठ

भगवंताकडे जाण्यासाठी आधी निष्पाप वृत्ती आत्मसात करावी लागते

📘 उदाहरण:
संत तुकाराम यांनी देखील म्हटले आहे – "बालकासारखे भाव धरावे"

 (भक्तविजय अध्याय ३४ वा)

 तरीही समाजात काल आणि आज, प्रत्येकाला आपल्या जातीबद्दल अभिमान वाटतो. सेनाजींनी आपल्या जातीबद्दल, व्यवसायाविषयी काही अभंग लिहिले आहेत. आपण ज्या जातीत जन्माला आलो, तो व्यवसाय ईश्वरार्पण बुद्धीने समाजासाठी आपण केला पाहिजे, असे स्पष्ट म्हणले आहे.

 आम्ही वारीक वारीक। करू हजामत बारीक।' या अभंगात त्यांनी आपल्या व्यवसायातील प्रतीके वापरून आध्यात्मिक तत्व स्पष्ट केले आहे. व्यवसायातील आयना, चिमटा, यासारख्या वस्तूंचा नाभिक व्यवसायासाठी केवळ उपयोग करीत नाहीत तर, वैराग्य चिमटा हलवू, विवेक दर्पण आयना दावू, अहंकाराची शेंडी पिळू, भावार्याच्या बगला झाडू, कामक्रोध नखे काढू, आपल्या जवळ विवेकाचा आरसा आहे. वैराग्याचा चिमटा आहे. शांतीचे उदक आहे. याच्या साहाय्याने आपण लोकांना विवेकाची, वैराग्याची, शांतीची शिकवण देऊ, अहंकाराची शेंडी पिळून त्यांना योग्य मार्गाला लावू. भावार्थाच्या बगला झाडू, कामक्रोधाची नखे काढू, या प्रकारे समाजातील चारही वर्णाला आध्यात्मिक पायऱ्या चढण्यास आपण हात देऊ, त्यांना मदत करू. नाभिकाचा धंदा करताना काय करू शकतो, हे त्यांनी सांगितले आहे. ही सेवा करताना मी निरामय अशा आनंदात एकरूप राहीन.

 सेनार्जींचे व्यवसायाबद्दल, ज्ञातिबांधवांबद्दल एक मत आहे की, जे न्हाव्याच्या कुळात जन्माला आले, त्यांनी आपला कुळधर्म पाळावा. जे खरोखर पाळणार नाहीत. 'येर अवघे बटकीचे' असे ते स्पष्ट म्हणतात. नाभिक बनून धंदा करावा, पण तो 'धंदा दोन प्रहर नेमस्त' व 'सत्य पाळा, रे स्वधर्मासी' अशी ते आज्ञा करतात.

 ईश्वराने मला न्हावी जातीमध्ये जन्म दिला आहे, त्या कुळाचा आचार धर्म, पाळावा, दुपार नंतर हरीचे नामस्मरण करावे. यानंतर 'मागुती न जाण। शिवू नये घोकटी।' ऐसे जे काम न मानती। ते जातील नरकाप्रती।"

 ज्ञातिबांधवांना असा स्पष्ट इशारा सेनाजींनी दिला आहे. हा एक शास्त्राने मान्य केलेला कुळाचार आहे, त्यावर विश्वास ठेवावा. सेनाजी व्यवसाय धर्माबद्दल विठ्ठलासी संवाद करतात की, हे ईश्वरा, मला तू ज्या जातीत कुळात जन्माला घातले आहे, 'केलीसे जतन। धोकटी आरसाचि जाण। करितो व्यवसाय। माझ्या

जातीचा स्वभाव।' हे सर्व जतन करून धमानुसार माझ्या जातीचा धंदा करणार आहे. सेनाजींनी आपल्या अवघ्या ज्ञातिबांधवांना व्यवसाय करताना विठ्ठलाची सतत भक्ती करावी; असे जणू निर्देश दिले आहेत.

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-13.05.2025-मंगळवार.
===========================================