संत सेना महाराज-

[Atul Kaviraje]

                          "संत चरित्र"
                         ------------

          संत सेना महाराज-

सेनाजींनी भोंदू साधूबद्दल अतिशय तिखट प्रतिक्रिया व्यक्त केल्या आहेत. धर्माचे योतांड माजवून त्या भांडवलावर आपल्या पोटाचे खळगे भरतात. अशा पाकला जे भजतात ते लोक व तो साधु दोघेही अधोगतीस जातात. सेनाजी म्हणतात,

     "धर्माचे थोतांड करून भरी पोट। भार्या मुले मठ मजा करी॥१॥

     पुराण सांगत नागावाणी डोले। अविर्भाव फोल करीतसे॥ २॥

     गळा माळा भस्म नेसे पितांबर। साधूचा आचार दाखवितो॥ ३॥

     सेना म्हणे ऐशा दांभिका भजती। दोघेही जाताती अधोगती ॥ ४॥

संत सेना महाराज यांचा हा अभंग केवळ धार्मिक आडंबर, ढोंग, आणि खोटेपणा यांच्यावर केलेली तीव्र व ठाम टीका आहे. त्यांनी समाजातील खोट्या साधू-संतांवर, व त्यांच्या अनुयायांवर हे विवेचन करत आपल्या अभंगात खऱ्या भक्तीचा मार्ग दाखवला आहे.

🌿 संत सेना महाराज रचित अभंग:

"धर्माचे थोतांड करून भरी पोट। भार्या मुले मठ मजा करी॥१॥
पुराण सांगत नागावाणी डोले। अविर्भाव फोल करीतसे॥ २॥
गळा माळा भस्म नेसे पितांबर। साधूचा आचार दाखवितो॥ ३॥
सेना म्हणे ऐशा दांभिका भजती। दोघेही जाताती अधोगती ॥ ४॥"

🔹 प्रत्येक कडव्याचा विस्तृत व भावार्थसहित अर्थ

कडवाः १
"धर्माचे थोतांड करून भरी पोट। भार्या मुले मठ मजा करी॥"

शब्दार्थ:
धर्माचे थोतांड: धर्माचा खोटा देखावा

भरी पोट: उदरनिर्वाह, स्वतःचं पोट भरणं

मठ मजा करी: मठांमध्ये ऐश आराम भोगणं

भावार्थ:
संत सेना महाराज म्हणतात, काही लोक धर्माचा केवळ देखावा करतात – म्हणजे खोट्या पूजा, खोटं उपदेश, आणि बाह्यडंबर – हे सगळं केवळ स्वतःचं पोट भरण्यासाठी. त्यांना खरं धर्माचं काही देणंघेणं नसतं. ते स्वतःच्या पत्नी, मुलांसह मठांमध्ये सुखसोयी उपभोगतात. मठांचा उपयोग धार्मिक साधनेसाठी न करता ऐश्वर्य भोगण्यासाठी करतात.

कडवाः २
"पुराण सांगत नागावाणी डोले। अविर्भाव फोल करीतसे॥"

शब्दार्थ:
पुराण सांगत: धार्मिक कथा सांगणं

नागावाणी डोले: खोटी, सापासारखी फितुरी भाषा

अविर्भाव फोल: बनावट चेहऱ्याचा आव आणणं

भावार्थ:
हे लोक पुराणे सांगतात, प्रवचनं करतात पण त्यांच्या बोलण्यात खरेपणा नसतो – ती भाषा सापासारखी, धोकेबाज असते. ते भक्तांपुढे खोटं अध्यात्मिक रूप धारण करतात पण ती सर्व कृती पोकळ असते – त्यांच्या कृतीत श्रद्धा, भक्ती, किंवा साधना नसते, केवळ ढोंग असते.

कडवाः ३
"गळा माळा भस्म नेसे पितांबर। साधूचा आचार दाखवितो॥"

शब्दार्थ:
गळा माळा: गळ्यात माळा

भस्म: अंगाला लावलेला भस्म (राख)

पितांबर: पिवळे वस्त्र (साधूंसारखं पोशाख)

आचार दाखवितो: वर्तन फक्त दाखवतो, आचरण करत नाही

भावार्थ:
ते खोटे साधू अंगावर भस्म लावतात, माळा घालतात, पिवळ्या वस्त्रात (पितांबर) फिरतात – म्हणजेच खोट्या वेशभूषेने लोकांना फसवतात. ते खरा साधू असल्याचा आभास निर्माण करतात, पण त्यांचं आंतरिक वर्तन, आचार खऱ्या साधूंसारखं नसतं.

कडवाः ४
"सेना म्हणे ऐशा दांभिका भजती। दोघेही जाताती अधोगती॥"

शब्दार्थ:
दांभिका भजती: खोट्या साधूंची भक्ती करणारे

अधोगती: पतन, अधःपात, वाईट अवस्था

भावार्थ:
संत सेना महाराज म्हणतात की, हे खोटे साधू आणि त्यांचे अंध अनुयायी – दोघांचंही अधोगती होतं. जो खोटं आयुष्य जगतो आणि जो अंधपणे त्या खोट्यांवर विश्वास ठेवतो, त्या दोघांचीही अधःपात निश्चित आहे.

🔸 विस्तृत विवेचन:
या अभंगातून संत सेने महाराजांनी समाजातील खोट्या बाबतीनं अत्यंत निर्भीड आणि थेट भाषेत चेतावणी दिली आहे. त्यांना खरं अध्यात्म हे केवळ बाह्य वेशात, पुराणकथांत, किंवा मंदिरात मिळतं असं वाटत नाही – तर ते अंतःकरणात असतं. खोटं वागणं, फसवणूक करणं, आणि त्याच्यावर अंध श्रद्धा ठेवणं हे दोघंही समाजासाठी घातक आहेत.

🔸 समारोप व निष्कर्ष:
खरा धर्म म्हणजे आंतरिक शुद्धता, निःस्वार्थ भाव, आणि सत्य आचरण.

केवळ वेशभूषा, कथाकथन, वा ढोंगी साधुत्व खऱ्या अध्यात्माचं प्रतीक नाही.

जो खोटं बोलतो आणि जो खोट्यावर विश्वास ठेवतो – दोघांचाही अधःपात निश्चित आहे.

सत्संग, सच्चं आचरण, आणि स्वतःच्या अंतरात्मेची साधना हाच खरा मार्ग आहे.

🔸 उदाहरण:
जसे एखादा डॉक्टर खोट्या औषधांनी लोकांना फसवतो, आणि रुग्णही त्याच्यावर अंधविश्वास ठेवतो – तर दोघांचेही नुकसान होते. तसंच, खोटे साधू आणि अंध अनुयायी यांचंही नाश ठरलेला असतो.

समाजात ढोंगी बुवा किती दांभिक प्रवृत्तीचे होते, याचे हुबेहूब चित्र रेखाटले आहे. गळ्यात माळ, कपाळाला भस्म, पीतांबर नेसलेला, नागासारखा फुल्कार करून डोलणारा, त्याचे पाय धरणारे असंख्य भाविक आहेत; पण साधूचे वागणे कसे याकडे लक्ष न देता, त्यांच्या उपदेशाचे शब्दब्रह्म ऐकण्यात अज्ञानी माणसे एकरूप होतात.

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-18.05.2025-रविवार.
===========================================