संत सेना महाराज-

[Atul Kaviraje]

                           "संत चरित्र"
                          ------------

          संत सेना महाराज-

ईश्वराचे रूप पाहिल्यावर तहान-भूक हरपून जाते. याबद्दल सेनाजानी सुपर अशा रूपकातून स्पष्ट केले आहे.

     "हंबरोनि बेती। वत्सा धेन पान्हा देती।

     तुम्ही करावा सांभाळ। माझा अवघा सकळ॥

     विसरली भूक तहान। तुमच्या देखिल्या चरण ।।

     सेना म्हणे प्रेम भातुके। धावे आता है कौतुके।।"

संत सेना महाराज रचित वरील अभंगाचा सखोल भावार्थ, प्रत्येक कडव्याचा अर्थ, विस्तृत विवेचन, आरंभ, समारोप, निष्कर्ष व उदाहरणासहित पुढीलप्रमाणे दिला आहे:

✨ अभंग:

"हंबरोनि बेती। वत्सा धेन पान्हा देती।
तुम्ही करावा सांभाळ। माझा अवघा सकळ॥
विसरली भूक तहान। तुमच्या देखिल्या चरण ।।
सेना म्हणे प्रेम भातुके। धावे आता है कौतुके।।"

🔷 आरंभ / प्रस्तावना:
संत सेना महाराज हे एक महान भक्त संत असून त्यांनी भगवंताच्या प्रेमात आपली जीवनयात्रा अर्पण केली. त्यांचे अभंग साधेपणाने, परंतु अत्यंत भावपूर्ण आणि प्रतीकात्मक भाषेत भक्तीची उंची दर्शवतात. वरील अभंगात संत सेने महाराजांनी भगवंताच्या चरणांवरील आपले प्रेम आणि भक्तीचे वर्णन अत्यंत सुंदर प्रतीकांच्या माध्यमातून केले आहे.

🔍 प्रत्येक कडव्याचा अर्थ व विवेचन:

१. "हंबरोनि बेती। वत्सा धेन पान्हा देती।"
🔸 शाब्दिक अर्थ: वासरू ओरडते (हंबरणे = ओरडणे, रडणे) तेव्हा गाय आपले दूध देऊ लागते.

🔸 भावार्थ: जसे एक गाय आपल्या बाळाच्या हंबरण्यावर त्वरित प्रतिसाद देऊन दूध देते, तशीच परमेश्वराची करुणा आपल्या भक्ताच्या हाकेला प्रतिसाद देते. भक्ताची प्रार्थना म्हणजे त्याचे 'हंबरणे' आणि ईश्वर त्यावर उत्तर देतो.

🔸 विवेचन: येथे 'वत्सा' म्हणजे भक्त, आणि 'धेन' म्हणजे परमेश्वर (गाय). भक्त जेव्हा अंतःकरणातून आर्ततेने प्रार्थना करतो, तेव्हा परमेश्वर त्याला आपले कृपादान (दूध) देतात. हे नाते अत्यंत आत्मीयतेचे, प्रेमळ आहे. गाय जशी निष्कपट माया करते, तशीच परमेश्वराची भक्तांवर माया आहे.

२. "तुम्ही करावा सांभाळ। माझा अवघा सकळ॥"
🔸 शाब्दिक अर्थ: तुम्ही माझा पूर्ण सांभाळ करावा.

🔸 भावार्थ: संत ईश्वराला सांगतात की, 'हे प्रभो! तूच माझा सर्वांगीण सांभाळ कर.' भक्ताचे जीवन, श्वास, संसार सर्व काही तो परमेश्वराच्या आश्रयावर सोपवतो.

🔸 विवेचन: यात भक्ताचे पूर्ण आत्मसमर्पण दिसते. संत सेना महाराज म्हणतात की, प्रभूवर पूर्ण विश्वास ठेवून आपण आपले जीवन त्याच्या कृपेवर सोडून दिले पाहिजे. ईश्वर आपल्या सर्व गरजा, चिंता, दुःख यांचा सांभाळ करणारा आहे.

३. "विसरली भूक तहान। तुमच्या देखिल्या चरण ।।"
🔸 शाब्दिक अर्थ: तुमचे चरण पाहिल्यावर मला भूक-तहान विसरली.

🔸 भावार्थ: भगवंताचे दर्शन हे इतके परमसुखद आहे की त्यात इंद्रियांची सर्व तृष्णा विसरली जाते. भौतिक सुखांच्या मागे लागलेली जिव्हा आणि देह तृप्त होतो.

🔸 विवेचन: संत येथे सांगतात की भगवंताच्या सान्निध्यात देहाच्या गरजा अगदी क्षीण होतात. भूक-तहान हे देहाचे संकेत असले, तरी आत्म्याची तृप्ती परमेश्वराच्या साक्षात दर्शनानेच होते.

४. "सेना म्हणे प्रेम भातुके। धावे आता है कौतुके।।"
🔸 शाब्दिक अर्थ: सेना म्हणतो, प्रेम हे एक भांडण (भातुक) आहे आणि ते आश्चर्यकारक रीतीने ईश्वराच्या मागे धावते.

🔸 भावार्थ: प्रेम हे असं आगळंवेगळं असतं की त्यात भक्त परमेश्वराच्या प्रेमात पूर्णतः विलीन होतो. हे प्रेम एखाद्या लहान मुलासारखं आहे, जे आपल्या आईच्या मागे धावतं — मन लावून, निष्पापपणे, उत्कटतेने.

🔸 विवेचन: संत सेना महाराज येथे भक्तीला लहानशा मुलाच्या प्रेमाशी तुलना करतात. प्रेमात निखळ निष्कपटपणा असतो. परमेश्वराप्रती असणारे हे प्रेमच भक्ताला त्याच्यापर्यंत नेते. ते प्रेम वेडसर, कौतुकास्पद आणि मनस्वी आहे.

📚 समारोप व निष्कर्ष:
या अभंगात संत सेना महाराज भक्तीची तीव्रता, प्रेमाची उत्कटता आणि परमेश्वरावर असलेले विश्वासाचे वर्णन करतात. भक्त व परमेश्वर यांचं नातं गाय आणि वासराच्या स्नेहासारखं आहे – आपुलकीचं, हळवं आणि सहजतेनं प्रेम देणारं.

👉🏻 हे अभंग आपल्याला शिकवतात की, भगवंताकडे निरपेक्ष प्रेमाने, निष्कपट भक्तीने गेले तर तो आपल्याला हृदयाच्या गाभाऱ्यातून प्रतिसाद देतो.

📌 उदाहरण:
जसे संत एकनाथ महाराजांनी, किंवा संत तुकाराम महाराजांनी अतीव भक्तीने आपले जीवन ईश्वराच्या चरणी अर्पण केले, तसेच सेना महाराजांचं जीवनही अखंड सेवाभावाने प्रेरित होतं. 'सेवे'तूनच 'सेना' जन्मतात – ही त्यांची खरी शिकवण.

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-03.06.2025-मंगळवार.
===========================================