लॉर्ड माउंटबेटन यांनी भारताच्या विभाजनाचा आराखडा जाहीर केला (१९४७)-

[Atul Kaviraje]

LORD MOUNTBATTEN ANNOUNCES PARTITION PLAN (1947)-

लॉर्ड माउंटबेटन यांनी भारताच्या विभाजनाचा आराखडा जाहीर केला (१९४७)-

On June 3, 1947, Lord Mountbatten, the last British Viceroy of India, announced the partition plan, which led to the creation of two independent nations, India and Pakistan, on August 15, 1947.

📜 निबंध/लेख : लॉर्ड माउंटबेटन यांनी भारताच्या विभाजनाचा आराखडा जाहीर केला (३ जून १९४७)
🗓� दिनांक : ३ जून १९४७
📍 भारताच्या इतिहासातील एक निर्णायक, वेदनादायक आणि निर्णायक वळण

🔰 परिचय :
३ जून १९४७ रोजी लॉर्ड लुईस माउंटबेटन, भारताचे अखेरचे ब्रिटिश व्हाइसरॉय, यांनी भारताच्या विभाजनाचा प्रस्ताव अधिकृतपणे जाहीर केला. या प्रस्तावामुळे १५ ऑगस्ट १९४७ रोजी भारत आणि पाकिस्तान हे दोन स्वतंत्र देश अस्तित्वात आले.
या घटनेने भारताला स्वातंत्र्य मिळवून दिलं, पण त्याच वेळी लाखो लोकांचं विस्थापन, हिंसा आणि दु:खही मागे सोडलं.

🕊� "स्वातंत्र्य मिळालं... पण त्याची किंमत खूप मोठी होती."

🏛� ऐतिहासिक पार्श्वभूमी :
🔎 भारत विभाजनाची कारणे:
⚖️ हिंदू-मुस्लिम तणाव:
अनेक दशकांपासून भारतात धार्मिक तणावाचे वातावरण होते. दोन राष्ट्र सिद्धांत हा मोहम्मद अली जिना यांचा आग्रह होता.

🧾 ब्रिटिश धोरण – फोडा आणि राज्य करा:
ब्रिटिश सत्तेने हिंदू-मुस्लिमांमध्ये दरी वाढवण्याचे प्रयत्न केले, विशेषतः १९०५ च्या बंगाल विभाजनापासून हे दिसून येते.

🗳� राजकीय असहमती:
काँग्रेस आणि मुस्लिम लीग यांच्यात सत्ता हस्तांतरणाच्या पद्धतीवर एकमत होऊ शकले नाही.

📜 कॅबिनेट मिशन फसले:
१९४६ मध्ये आलेल्या कॅबिनेट मिशनचे प्रयत्न अपयशी ठरले.

🗓� ३ जून १९४७ – माउंटबेटन योजना (Mountbatten Plan):
✍️ योजना मुख्य मुद्दे:
🔹 मुद्दा   🔍 माहिती
🧭 विभाजन स्वीकारणे   ब्रिटिश भारताचे दोन स्वतंत्र राष्ट्रांमध्ये विभाजन – भारत व पाकिस्तान
🏛� प्रांतीय निवड   पंजाब, बंगाल, सिंध अशा प्रांतांनी मतदानाद्वारे निर्णय घ्यायचा होता
🔁 राजवटीचा हस्तांतरण वेळ   ब्रिटिश राज १५ ऑगस्ट १९४७ रोजी संपवला जाणार
📦 संपत्ती, लष्कर, अधिकार विभागणी   आर्थिक व लष्करी संपत्तींची विभागणी करण्यात आली

🧠 मुख्य मुद्दे आणि विश्लेषण:

1. 🌍 राजकीय दृष्टिकोनातून परिणाम:
भारताला स्वातंत्र्य मिळाले, परंतु तो विभाजनाच्या वेदनेने भरलेला होता.

भारत-पाकिस्तान संबंधांमध्ये आजही तणाव याच घटनेमुळे आहे.

2. 👥 मानवतेवर परिणाम:
अंदाजे १० ते १५ लाख लोक मृत्युमुखी पडले.

१ कोटीहून अधिक लोकांचे विस्थापन झाले.

अनेक स्त्रियांचे बलात्कार, अपहरण झाले – ही मानवी मूल्यांची मोठी हानी होती.

🎭 "ज्या देशाला स्वातंत्र्य मिळालं, त्याच देशात माणुसकी हरवली."

3. 🏴 ब्रिटिश धोरणाचे विश्लेषण:
"Divide and Quit" हे त्यांच्या शेवटच्या धोरणाचे स्वरूप.

माउंटबेटन यांचा प्लॅन जरी वेळेवर उपाय वाटला तरी तो घाईने आणि अकार्यक्षमतेने भरलेला होता.

📘 मराठी संदर्भ आणि उदाहरण:
जसे पेशवाईच्या शेवटी इंग्रजांनी मराठ्यांत फूट पाडून राज्यस्थापना केली, तसेच भारतातही ब्रिटिशांनी धर्माच्या नावाखाली विभाजनाची चिखलफेक केली.

🎨 चित्रे, प्रतीके आणि इमोजी कल्पना:
🖼� चित्र कल्पना   अर्थ

🗺� तुटलेला भारताचा नकाशा   विभाजनाची वेदना
🔥 गावे जळताना, लोक विस्थापित होताना   मानवी नुकसान
🕯� गांधीजी उपवास करताना   शांततेचा आग्रह
📜 दोन राष्ट्रांची घोषणा   नवीन इतिहासाचा आरंभ

🎭 प्रतीके:
🕊� शांततेचा पक्षी – गांधी विचार

⚖️ तुटलेली तराजू – न्यायाचा अभाव

🧭 दिशाहीनतेचं प्रतीक – नेतृत्वाची गोंधळलेली अवस्था

✅ मुख्य मुद्द्यांचा आढावा (Bullet Style):
३ जून १९४७ – विभाजन आराखड्याची घोषणा

लॉर्ड माउंटबेटन – भारताचे शेवटचे व्हाइसरॉय

भारत-पाकिस्तान – दोन स्वतंत्र देश

भीषण हिंसा, लाखो मृत्यू व विस्थापन

ब्रिटिश धोरणाची यशस्वी परंतु क्रूर अंमलबजावणी

🧘�♂️ निष्कर्ष :
भारताचे विभाजन हे स्वातंत्र्याच्या स्वप्नात मिसळलेले दुःखाचे वास्तव होते. या ऐतिहासिक घटनेने भारताचा चेहराच बदलून टाकला. जरी आपल्याला राजकीय स्वातंत्र्य मिळाले, तरी मानवी किंमत प्रचंड होती.

"भारत स्वतंत्र झाला, पण माणूस बेघर झाला!"

🌼 समारोप :
३ जून १९४७ हा दिवस केवळ एक राजकीय निर्णय नव्हता, तर तो कोट्यवधी भारतीयांच्या आयुष्यांवर कोरलेला एक अंधारलेला काळ होता.
आजही या इतिहासाकडे पाहताना आपल्याला शांतता, समता आणि समजूतदारपणा या मूल्यांची आवश्यकता जाणवते.

🙏 विभाजनात बळी गेलेल्या सर्वांना विनम्र श्रद्धांजली! 🕯�

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-03.06.2025-मंगळवार.
===========================================