रवींद्रनाथ ठाकूर यांना नाइटहुडची उपाधी (३ जून १९१५)-

[Atul Kaviraje]

RABINDRANATH TAGORE CONFERRED KNIGHTHOOD (1915)-

रवींद्रनाथ ठाकूर यांना नाइटहुडची उपाधी (१९१५)-

On June 3, 1915, Rabindranath Tagore was conferred the title of Knighthood by the British Government, which he later renounced in protest against British policies in India.

📜 निबंध/लेख : रवींद्रनाथ ठाकूर यांना नाइटहुडची उपाधी (३ जून १९१५)
🎓 "सन्मान आणि स्वाभिमान यांच्यातील संघर्षाची प्रतीकात्मक घटना"
🗓� दिनांक – ३ जून १९१५
🇮🇳 भारतीय प्रतिभा, साहित्य आणि राष्ट्रप्रेम यांचे मूर्त रूप

🔰 परिचय :
३ जून १९१५ रोजी रवींद्रनाथ ठाकूर (Rabindranath Tagore) यांना ब्रिटिश सरकारकडून "नाइटहुड" (Knighthood) ही उपाधी प्रदान करण्यात आली. ही उपाधी त्यांच्या कविता, साहित्य, संगीत आणि सांस्कृतिक कार्याबद्दल होती.
परंतु, १९१९ मध्ये जालियनवाला बाग हत्याकांडाच्या निषेधार्थ त्यांनी ही उपाधी परत केली – हे त्यांचं नैतिक बल आणि देशप्रेमाचं प्रतीक ठरलं.

🖼� चित्र व प्रतिके कल्पना:
चित्र कल्पना   अर्थ
🎓 रवींद्रनाथ ठाकूर यांना उपाधी मिळताना   सन्मान
📝 नाइटहुड परत करताना पत्र लिहिताना   स्वाभिमान
🕯� जालियनवाला बाग हत्याकांड   देशभक्तीचा आक्रोश

🔖 प्रतीके आणि इमोजी:

🖋� लेखन – साहित्यसंपन्नता

👑 मुकुट – नाइटहुड

💔 तुटलेले हृदय – राजकीय वेदना

📜 विचार व तत्त्वनिष्ठता

🇮🇳 भारतीय राष्ट्रप्रेम

🧠 मुख्य मुद्दे व मुद्द्यांवर विश्लेषण:
1. 🧬 रवींद्रनाथ ठाकूर यांची पार्श्वभूमी:
🔹 घटक   माहिती
👶 जन्म   ७ मे १८६१, कोलकाता
✍️ क्षेत्र   साहित्य, संगीत, चित्रकला, शिक्षण
🏆 विशेषता   नोबेल पुरस्कार विजेते (१९१३) – 'गीतांजली' साठी
🎶 योगदान   "जन गण मन" चे रचनाकार

📘 "राष्ट्रगीत लिहिणारा, शिक्षणदूत बनलेला आणि शेवटी तत्त्वनिष्ठ देशभक्त झालेला व्यक्ती म्हणजेच ठाकूर."

2. 👑 नाइटहुडचा बहाल होणे (१९१५):
ब्रिटिश सम्राट जॉर्ज पंचम यांच्या वतीने रवींद्रनाथ ठाकूर यांना "Sir" ही उपाधी ३ जून १९१५ रोजी प्रदान केली गेली.

📌 संदर्भ –

ब्रिटिश साम्राज्याने त्यांच्या साहित्यिक महानतेचा सन्मान म्हणून ही उपाधी दिली होती.

3. 🔥 जालियनवाला बाग हत्याकांड व निषेध (१९१९):
१३ एप्रिल १९१९ – अमृतसर येथे जनरल डायरने शांततामय सभेवर गोळीबार केला.

१,००० हून अधिक भारतीयांचा मृत्यू.

या घटनेने रवींद्रनाथ ठाकूर अस्वस्थ झाले.

📜 त्यांनी ब्रिटिश सरकारला लिहिलेल्या पत्राद्वारे नाइटहुड परत केला.

🔖 त्यांचे विचार:

"एखाद्या सत्तेने जर निर्दोष नागरिकांच्या रक्तावर राज्य स्थापायचं ठरवलं, तर अशा सत्तेच्या सन्मानाचा मी स्वीकार करू शकत नाही."

4. 💡 स्वाभिमानाचा संदेश व प्रेरणा:
ही घटना भारतीयांना संवेदनशीलपणे आत्मनिर्भर होण्याचा संदेश देते.

अनेक राष्ट्रभक्तांनी या घटनेनंतर ब्रिटिश सन्मान व सहयोगाचा निषेध केला.

🎯 "सन्मान हा तात्पुरता असतो, पण तत्त्व ही शाश्वत शक्ती आहे."

📘 मराठी संदर्भ व उदाहरण:
जसे लोकमान्य टिळकांनी "स्वराज्य हा माझा जन्मसिद्ध हक्क आहे" असं ठणकावलं,
तसेच ठाकूरांनी 'नाइटहुड' परत देत ब्रिटिशांच्या भेसूर कृत्यांचा विरोध केला.

📝 मुख्य मुद्द्यांचा आढावा (टप्प्याटप्प्याने):
३ जून १९१५ – ठाकूर यांना नाइटहुड बहाल

ब्रिटिशांनी त्यांच्या साहित्याचा सन्मान केला

१९१९ – जालियनवाला बाग हत्याकांड

रवींद्रनाथ ठाकूर यांनी मूल्यांच्या रक्षणार्थ नाइटहुड परत केला

हे पाऊल संपूर्ण भारतासाठी सांस्कृतिक आणि राजकीय प्रेरणा ठरलं

🧘 निष्कर्ष :
रवींद्रनाथ ठाकूर यांचे नाइटहुड परत करणं हे केवळ एक प्रतिनिधिक कृती नव्हती, ती होती एक राष्ट्रीय नैतिक मूल्यांची साक्ष.
त्यांनी जगाला दाखवलं की प्रतिष्ठेपेक्षा मूल्ये महत्त्वाची असतात.

📜 "जर देशाच्या आत्म्याला ठेच पोहचते, तर कुठलाही वैयक्तिक सन्मान व्यर्थ आहे." – र. ठा.

🌼 समारोप :
आज ३ जून या दिवशी आपण केवळ नाइटहुड मिळाल्याची घटना नव्हे, तर त्या उपाधीला दिलेला तात्त्विक नकार याचाही स्मरण करतो.
तो होता स्वाभिमान, आत्मगौरव आणि नीतिमूल्यांचा विजय.

🙏 रवींद्रनाथ ठाकूर यांना अभिवादन, आणि त्यांच्या तत्त्वनिष्ठ प्रेरणेला मानाचा मुजरा! 🇮🇳📚🕊�

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-03.06.2025-मंगळवार.
===========================================