ऑपरेशन ब्लू स्टार राबवले (१९८४)-

[Atul Kaviraje]

OPERATION BLUE STAR LAUNCHED (1984)-

ऑपरेशन ब्लू स्टार राबवले (१९८४)-

On June 5, 1984, the Indian Army launched Operation Blue Star to remove militants from the Golden Temple in Amritsar, leading to significant casualties and widespread unrest.

ऑपरेशन ब्लू स्टार राबवले (१९८४)

परिचय:
५ जून १९८४ रोजी भारतीय लष्कराने 'ऑपरेशन ब्लू स्टार' सुरु केले, ज्याचे मुख्य उद्दिष्ट अमृतसर येथील स्वर्ण मंदिरातून दहशतवाद्यांना हटवणे होते. स्वर्ण मंदिर हा सिख धर्माचा पवित्र स्थळ आहे, आणि येथे बळकटीकरण केलेल्या दहशतवाद्यांचा प्रभाव होता. या ऑपरेशनामुळे मोठ्या प्रमाणावर मृत्यू, संघर्ष आणि धार्मिक असंतोष निर्माण झाला. या घटनेचे महत्त्व केवळ त्याच्या हिंसक परिणामांमध्येच नाही तर त्याच्या दीर्घकालीन सामाजिक आणि राजकीय प्रभावातही आहे.

महत्त्वपूर्ण ऐतिहासिक घटना:

ऑपरेशन ब्लू स्टार ५ जून १९८४ रोजी सुरुवात झाले आणि ८ जून १९८४ पर्यंत ते संपले. भारतीय लष्कराने हे ऑपरेशन स्वर्ण मंदिरातून दहशतवाद्यांना बाहेर काढण्यासाठी सुरु केले. हे दहशतवाद्यांमध्ये एक प्रमुख नेता, जर्नैल सिंह भिंडरावाले, जो सिख धार्मिक राज्य निर्माण करण्याच्या उद्देशाने स्वर्ण मंदिरात गुप्तपणे सापडला होता, तो समाविष्ट होता. भारतीय सरकारने त्याला आणि त्याच्या सहकाऱ्यांना हटवण्यासाठी सैन्य पाठवले.

महत्वपूर्ण मुद्दे:

स्वर्ण मंदिरातील दहशतवाद्यांचे गडबड आणि लक्ष्य:
स्वर्ण मंदिर मध्ये दहशतवाद्यांनी आपले गढ निर्माण केले होते. जर्नैल सिंह भिंडरावाले आणि त्याचे सहकारी आपले ध्येय साकारण्यासाठी मंदिराचे संरक्षण करत होते. भिंडरावाले आणि त्याच्या संघटनेने धर्माच्या नावावर एक आक्रोशित राज्य स्थापनेसाठी हिंसक मार्ग अवलंबला होता.

ऑपरेशनचे कारण:
भारतीय सरकारने स्वर्ण मंदिरातील दहशतवाद्यांना बाहेर काढण्यासाठी लष्करी ऑपरेशन सुरु केले. त्यांचा विश्वास होता की, हे दहशतवाद्य देशासाठी धोका ठरत होते, आणि त्यांना शांततेच्या मार्गाने बाहेर काढणे अशक्य होतं. अशा परिस्थितीत, भारतीय लष्कराने ऑपरेशन ब्लू स्टारचा निर्णय घेतला.

ऑपरेशनचे परिणाम:
ऑपरेशन ब्लू स्टारमुळे मोठ्या प्रमाणावर रक्तपात झाला. स्वर्ण मंदिरातील बळकटीकरण आणि सैन्याच्या कार्यवाहीमुळे असंख्य नागरिक, लष्करी जवान आणि दहशतवादी ठार झाले. जर्नैल सिंह भिंडरावालेच्या मृत्यूने देशभरात असंतोष निर्माण केला. ऑपरेशननंतर अनेक ठिकाणी सांप्रदायिक दंगली देखील सुरु झाल्या.

सामाजिक आणि धार्मिक प्रभाव:
स्वर्ण मंदिरावर कारवाई केल्याने भारतीय समाजात आणि विशेषतः सिख समाजात एक मोठा धार्मिक आणि सांस्कृतिक धक्का बसला. सिख समाजाने हे ऑपरेशन एक धार्मिक अपमान म्हणून पाहिले. त्याचा प्रभाव भारतीय समाजात आणि सरकारवर दीर्घकालीन झाला. यामुळे धार्मिक आणि सांप्रदायिक तणाव निर्माण झाला.

विवेचन आणि विश्लेषण:

ऑपरेशनच्या रणनीतीचे परिणाम:
ऑपरेशन ब्लू स्टारने सुरुवातीला लक्ष्य साध्य केले, म्हणजेच दहशतवाद्यांना स्वर्ण मंदिरातून काढून टाकले, परंतु त्याचे परिणाम भारतीय समाजावर असंख्य होते. मंदिरावर सैन्याचा हस्तक्षेप सिख समुदायासाठी अत्यंत अपमानजनक ठरला, आणि त्यांनी हे आपला धार्मिक अधिकार गमावले म्हणून मानले.

राजकीय आणि सामाजिक असंतोष:
ऑपरेशन ब्लू स्टारमुळे भारतातील सिख समुदाय आणि सरकार यांच्यातील विश्वास तुटला. पुढील काही महिन्यांत, सिख विरोधी दंगली सुरू झाल्या आणि त्यात अनेक निष्पाप नागरिकांचे जीवन गमावले. हा एक मोठा राजकीय आणि सांप्रदायिक संकट बनला.

आंतरराष्ट्रीय दृषटिकोन:
या ऑपरेशनचा परिणाम केवळ भारतातच नाही, तर आंतरराष्ट्रीय स्तरावरही दिसून आला. सिख धर्माच्या अनुयायांना भारत सरकारच्या कृतीवर तीव्र आक्षेप होता, आणि जगभरात यावर चर्चा झाली. विशेषतः पश्चिम आणि इतर देशांतील सिख समुदायासाठी ही घटना अत्यंत संवेदनशील बनली.

निष्कर्ष आणि समारोप:

ऑपरेशन ब्लू स्टार एक अत्यंत विवादास्पद आणि वेदनादायक घटना होती, जी भारतीय इतिहासात एक गडद छाप ठेवून गेली. या ऑपरेशनच्या परिणामस्वरूप समाजातील धार्मिक तणाव अधिकच वाढला आणि लवकरच एकाआड सिख विरोधी दंगलींची शृंखला सुरु झाली. यामुळे भारतीय राजकारणात आणि समाजात दीर्घकालीन प्रभाव निर्माण झाला. या घटनेने भारतीय प्रशासनाच्या लष्करी हस्तक्षेपावर आणि त्या हस्तक्षेपाच्या कायदेशीर व नैतिक पैलूंवर चर्चा सुरु केली.

संदर्भ:

ऑपरेशन ब्लू स्टार आणि त्याचे परिणाम

जर्नैल सिंह भिंडरावाले आणि सिख आंदोलन

भारतीय लष्कराची भूमिका

📖 "ऑपरेशन ब्लू स्टार: भारतीय लष्कराच्या ऐतिहासिक कारवाईचे गडद प्रभाव" 🪖

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-05.06.2025-गुरुवार.
===========================================