भारतीय राज्य प्रसारण सेवा 'आकाशवाणी' म्हणून नावांतरित (१९३६)-1

[Atul Kaviraje]

INDIAN STATE BROADCASTING SERVICE RENAMED TO ALL INDIA RADIO (1936)-

भारतीय राज्य प्रसारण सेवा 'आकाशवाणी' म्हणून नावांतरित (१९३६)-

On June 8, 1936, the Indian State Broadcasting Service was renamed All India Radio (AIR).

खाली ८ जून १९३६ रोजी घडलेल्या ऐतिहासिक घटनेवर आधारित एक सविस्तर, विवेचनात्मक आणि चित्रमय मराठी लेख दिला आहे — "भारतीय राज्य प्रसारण सेवा 'आकाशवाणी' म्हणून नावांतरित (१९३६)" या विषयावर:

📻 भारतीय राज्य प्रसारण सेवा 'आकाशवाणी' म्हणून नावांतरित – ८ जून १९३६
(Indian State Broadcasting Service renamed to All India Radio – 8 June 1936)

🪶 परिचय (Introduction)
भारतीय प्रसारण क्षेत्राच्या इतिहासात ८ जून १९३६ ही तारीख सुवर्णाक्षरांनी लिहिली गेली. या दिवशी भारतीय राज्य प्रसारण सेवा (Indian State Broadcasting Service) या संस्थेचं नाव बदलून "आकाशवाणी" (All India Radio - AIR) असं करण्यात आलं. ही केवळ नावातील बदल नव्हता, तर एक सांस्कृतिक, सामाजिक आणि ऐतिहासिक महत्त्वाचा टप्पा होता.

🎙� इतिहासाचा संक्षिप्त आढावा (Brief Historical Background)
वर्ष   घटना
1927   मुंबई आणि कोलकाता येथे पहिल्या रेडिओ केंद्रांची स्थापना
1930   Indian Broadcasting Company दिवाळखोरीत गेली
1930-35   Broadcasting थेट British Government च्या नियंत्रणात
1936   Indian State Broadcasting Service चं नाव बदलून All India Radio (AIR)

🌐 'आकाशवाणी' हे नाव कसे ठरले?
📚 "आकाशातून येणारी वाणी" – हा अर्थ असलेले शब्द "आकाशवाणी" हे संस्कृतनाम सुप्रसिद्ध कवी आणि विचारवंत पंडित नरेंद्र शर्मा यांच्याकडून सुचवले गेले, ज्याने नंतर सरकारी वापरात मान्यता मिळवली.

📡 प्रमुख मुद्दे (Main Points)

📌 1. प्रसारणाचा विस्तार:
AIR ने आपल्या सुरुवातीच्या काळात केवळ २ केंद्रांवरून (दिल्ली, मुंबई) कार्य सुरु केले होते, आणि हळूहळू संपूर्ण भारतभर 400+ केंद्र स्थापन झाली.

📌 2. सांस्कृतिक प्रसार:
शास्त्रीय संगीत 🎶

लोककला आणि नाट्यकला 🎭

बालकथा, शैक्षणिक कार्यक्रम 🎓

ग्रामीण माहिती व कृषीविषयक कार्यक्रम 🌾

📌 3. राष्ट्रीय एकात्मतेस हातभार:
भाषा, धर्म, प्रांत या पलीकडे जाऊन भारतीयांना एकत्र आणण्याचे कार्य आकाशवाणीने केले.

📌 4. युद्धकाळात व आपत्तीच्या वेळी भूमिका:
AIR ने १९४२ च्या 'भारत छोडो' चळवळीच्या काळात ब्रिटिशांच्या आदेशानुसार प्रसारणांवर बंदी आणली, परंतु स्वतंत्र भारतात आकाशवाणीने लोकशिक्षण व खबरदारीचं माध्यम म्हणून भुमिका बजावली.

🎧 उदाहरण – AIR ची ऐतिहासिक कामगिरी:
१५ ऑगस्ट १९४७: पं. नेहरूंचं "Tryst with Destiny" भाषण प्रथमच आकाशवाणीवर प्रसारित

१९६५ भारत-पाक युद्ध: सीमावर्ती भागात मनोबल वाढवणारे विशेष कार्यक्रम

1971 युद्धात: "जय जगत" या उद्घोषणेसह देशभक्ती निर्माण करणारे सादरीकरण

🎨 चित्र, प्रतीक व इमोजी वापर:
चित्र/प्रतीक   अर्थ

📻 रेडिओ   प्रसारण माध्यम
🇮🇳 राष्ट्रध्वज   राष्ट्रीय एकात्मता
🎙� मायक्रोफोन   जनसंवाद
🧓 नेहरू   स्वातंत्र्यपूर्व ऐतिहासिक संदर्भ
📡 अँटेना   प्रसारण तंत्रज्ञान
📜 वाणी   भारतीय संस्कृतीचा आवाज

📚 निष्कर्ष (Conclusion):
"आकाशवाणी" केवळ एक सरकारी रेडिओ संस्था नाही, ती भारतीय जनतेचा आवाज आहे. ८ जून १९३६ रोजी सुरू झालेला हा प्रवास आज डिजिटल युगातही समान प्रभावाने सुरू आहे.

🎯 यामुळेच AIR ही केवळ संस्थाच नव्हे, तर संस्कृती, समज आणि समाजाचं प्रतिबिंब आहे.

🔚 समारोप (Summary):
८ जून १९३६: AIR चं उदय

भारतीय एकात्मतेस चालना

इतिहासात महत्त्वपूर्ण टप्पा

आजही प्रभावी माध्यम 🎧📡

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-08.06.2025-रविवार.
===========================================