भारतातील महिलांची स्थिती आणि सुधारणांची गरज-

[Atul Kaviraje]

भारतातील महिलांची स्थिती आणि सुधारणांची गरज-

भारतात महिलांची स्थिती आणि सुधारणेची आवश्यकता: एक समग्र विश्लेषण 🇮🇳 empower_woman_emoji

भारतात महिलांची स्थिती शतकांपासून एक गुंतागुंतीची आणि विकसित होत गेलेली आहे. एका बाजूला, भारतीय समाजात महिलांना देवीच्या रूपात पूजले जाते आणि त्यांना 'शक्ती'चे प्रतीक मानले जाते; तर दुसऱ्या बाजूला, त्यांना पुरुषप्रधान रचना, सामाजिक रूढी आणि लैंगिक असमानतेचाही सामना करावा लागला आहे. स्वातंत्र्यानंतर, भारतीय संविधानाने महिलांना पुरुषांप्रमाणे समान अधिकार दिले आहेत आणि अनेक कायदे व धोरणांच्या माध्यमातून त्यांची स्थिती सुधारण्याचा प्रयत्न केला आहे. आज महिला शिक्षण, राजकारण, विज्ञान आणि क्रीडा यांसारख्या विविध क्षेत्रांमध्ये महत्त्वपूर्ण यश मिळवत आहेत. तथापि, त्यांना अजूनही अनेक आव्हानांचा सामना करावा लागत आहे, आणि पूर्ण समानता प्राप्त करण्यासाठी अजून खूप मोठा पल्ला गाठायचा आहे.

भारतात महिलांची स्थिती आणि सुधारणेची आवश्यकता (१० प्रमुख मुद्दे)
१.  शिक्षणातील प्रगती, तरीही आव्हाने: 📚 भारतात मुलींच्या शिक्षणाच्या दरात बरीच सुधारणा झाली आहे, आणि आता अधिक मुली शाळेत जात आहेत. उदाहरणार्थ, "बेटी बचाओ, बेटी पढाओ" अभियानाने लैंगिक समानता आणि शिक्षणाला प्रोत्साहन देण्यात मदत केली आहे. तथापि, अजूनही दुर्गम भागांत आणि गरीब कुटुंबांतील मुलींना शिक्षणापासून वंचित राहावे लागते, विशेषतः उच्च शिक्षणाच्या क्षेत्रात.

२.  आरोग्य आणि पोषण: 🍎 महिलांच्या आरोग्यात, विशेषतः ग्रामीण आणि गरीब स्तरातील महिलांमध्ये, अजूनही अनेक समस्या आहेत. ॲनिमिया, कुपोषण आणि माता मृत्यू दर यांसारखी आव्हाने कायम आहेत. उदाहरणार्थ, जननी शिशु सुरक्षा कार्यक्रम (JSSK) आणि राष्ट्रीय ग्रामीण आरोग्य मिशन (NRHM) यांसारख्या सरकारी योजना मातांच्या आरोग्यात सुधारणा करण्याचा प्रयत्न करत आहेत, पण जागरूकता आणि पोहोच नसणे ही एक मोठी अडचण आहे.

३.  आर्थिक सक्षमीकरण आणि कार्यबलात सहभाग: 💰 भारतीय महिलांचा कार्यबलातील सहभाग दर तुलनेने कमी आहे, विशेषतः शहरी भागांत. तथापि, शेती आणि असंघटित क्षेत्रात त्यांची भूमिका महत्त्वपूर्ण आहे. उदाहरणार्थ, स्वयं सहायता गट (SHGs) महिलांना छोटे व्यवसाय सुरू करण्यास आणि आर्थिकदृष्ट्या स्वतंत्र होण्यास मदत करत आहेत. तरीही, वेतनातील लैंगिक असमानता आणि नेतृत्व पदांवरील कमी प्रतिनिधित्व हे एक आव्हान आहे.

४.  राजकीय प्रतिनिधित्व: 🏛� स्थानिक स्वराज्य संस्थांमध्ये महिलांसाठी असलेले आरक्षण (जसे की पंचायती राज संस्थांमध्ये ३३%) खालच्या स्तरावर त्यांचे राजकीय प्रतिनिधित्व वाढवले आहे. उदाहरणार्थ, अनेक महिला सरपंचांनी त्यांच्या क्षेत्रात महत्त्वपूर्ण बदल घडवले आहेत. तथापि, राज्य विधानसभा आणि संसदेत त्यांचे प्रतिनिधित्व अजूनही खूप कमी आहे.

५.  हिंसा आणि सुरक्षा: 💔 महिलांविरुद्धची हिंसा, जसे की घरगुती हिंसाचार, लैंगिक छळ आणि हुंडा संबंधित गुन्हे, भारतात एक गंभीर समस्या बनली आहे. उदाहरणार्थ, "निर्भया फंड" आणि "वन स्टॉप सेंटर" यांसारख्या योजना पीडितांना मदत पुरवण्यासाठी तयार केल्या आहेत, परंतु सामाजिक मानसिकतेतील बदलाची धीमी गती हे एक आव्हान आहे.

६.  कन्या भ्रूणहत्या आणि लिंग गुणोत्तर: 👶 भारतात कन्या भ्रूणहत्या ही एक गंभीर चिंतेची बाब राहिली आहे, ज्यामुळे लिंग गुणोत्तरात असंतुलन आले आहे. सरकारने "प्री-कन्सेप्शन अँड प्री-नेटल डायग्नोस्टिक टेक्निक्स (PCPNDT) ॲक्ट" सारखे कायदे यावर बंदी घालण्याचा प्रयत्न करतात, परंतु सामाजिक प्राधान्ये अजूनही मुलांच्या बाजूने आहेत.

७.  सामाजिक रूढी आणि पुरुषप्रधान मानसिकता: 🧠 भारतीय समाजात खोलवर रुजलेली पुरुषप्रधान विचारसरणी आणि रूढीवाद महिलांच्या प्रगतीमधील सर्वात मोठे अडथळे आहेत. उदाहरणार्थ, महिलांना घराच्या कामापुरते मर्यादित ठेवणे, शिक्षणापासून वंचित ठेवणे आणि त्यांच्या निर्णयांना महत्त्व न देणे ही सामान्य बाब आहे.

८.  न्यायापर्यंत पोहोच: ⚖️ महिलांसाठी न्यायव्यवस्थेपर्यंत पोहोचणे अनेकदा आव्हानात्मक असते, विशेषतः ग्रामीण आणि दुर्बळ महिलांसाठी. कायदेशीर प्रक्रियेची गुंतागुंत, सामाजिक दबाव आणि जागरूकतेचा अभाव यात अडथळा निर्माण करतो.

९.  सायबर सुरक्षा आणि ऑनलाइन छळ: 💻 डिजिटल युगात, महिलांना ऑनलाइन छळ, सायबरबुलिंग आणि गोपनीयतेच्या उल्लंघनासारख्या नवीन आव्हानांचा सामना करावा लागत आहे. उदाहरणार्थ, सोशल मीडियावर असभ्य टिप्पण्या आणि धमक्या ही एक सामान्य समस्या बनली आहे.

१०. नेतृत्व आणि निर्णय घेण्यात सहभाग: 📊 विविध क्षेत्रांमध्ये महिलांचा सहभाग वाढला आहे, परंतु अजूनही शीर्ष नेतृत्व आणि निर्णय घेणाऱ्या पदांवर त्यांचे प्रतिनिधित्व कमी आहे. उदाहरणार्थ, कॉर्पोरेट बोर्ड्स, शैक्षणिक संस्था आणि सरकारी विभागांमध्ये महिलांची संख्या अजूनही कमी आहे.

महिलांची स्थिती सुधारण्यासाठी केवळ कायदे बनवणे पुरेसे नाही, तर सामाजिक मानसिकतेत सखोल बदल घडवून आणणेही आवश्यक आहे. शिक्षण, जागरूकता आणि समान संधींच्या माध्यमातूनच भारतातील महिला खऱ्या अर्थाने सक्षम होऊ शकतील आणि राष्ट्र उभारणीत आपल्या पूर्ण क्षमतेने योगदान देऊ शकतील.

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-01.07.2025-मंगळवार.
===========================================