संत सेना महाराज-जय जयजी विष्णुदास। भक्तिभाव तुझा कैसा-2

[Atul Kaviraje]

                          "संत चरित्र"
                         ------------

                संत सेना महाराज-

३. "प्रत्यक्ष पूर्णब्रह्म दावी। राजयासी आरसा ॥"
अर्थ: तुम्ही राजाला प्रत्यक्ष पूर्णब्रह्म (परमेश्वर) आरशात दाखवले.

विवेचन: हे कडवे सेना न्हावींच्या जीवनातील अत्यंत महत्त्वपूर्ण आणि प्रसिद्ध चमत्काराचा संदर्भ देते. असे मानले जाते की, सेना न्हावी हे रोज सकाळी प्रथम विठ्ठलाच्या पूजेसाठी जात असत आणि त्यानंतर आपल्या न्हाव्याच्या व्यवसायासाठी राजाच्या दरबारी जात. एके दिवशी त्यांना विठ्ठल पूजेमुळे दरबारात जायला उशीर झाला. राजाला क्रोध येईल या भीतीने ते चिंतेत असताना, साक्षात विठ्ठलाने सेना न्हावींचे रूप धारण करून राजाच्या दरबारात जाऊन त्यांचे न्हाव्याचे काम केले. राजाला आरशात पाहताना विठ्ठलाचे तेजस्वी रूप दिसले आणि तेव्हा राजाला सेना न्हावींच्या भक्तीची प्रचिती आली. 'पूर्णब्रह्म' म्हणजे परब्रह्म, साक्षात परमेश्वर. सेना महाराजांच्या भक्तीमुळेच परमेश्वराला स्वतः न्हाव्याचे रूप घेऊन यावे लागले आणि राजाला आरशात आपले खरे स्वरूप दाखवावे लागले, हे यातून स्पष्ट होते. हे त्यांच्या भक्तीचे परमोच्च शिखर होते.

४. "दावियेले कौतुक। देव पूजेचिये वेळी ॥"
अर्थ: देवपूजेच्या वेळी (जेव्हा तुम्ही देवपूजा करत होतात), तेव्हा हे अद्भुत कौतुक (चमत्कार) घडले.

विवेचन: या कडव्यात निळोबा पूर्वीच्या कडव्यातील चमत्काराची वेळ आणि कारण स्पष्ट करतात. सेना महाराजा जेव्हा आपल्या नित्यनेमाप्रमाणे देवाची पूजा करत होते, तेव्हा ते राजाकडे जाऊ शकले नाहीत. भक्ताच्या भक्तीत खंड पडू नये आणि त्याचे सांसारिक कार्यही थांबू नये म्हणून, परमेश्वराने हे 'कौतुक' म्हणजेच हा अद्भुत चमत्कार घडवून आणला. 'कौतुक' या शब्दातून परमेश्वराच्या लीलांचे, त्याच्या भक्तांसाठी केलेल्या अद्भुत कार्याचे वर्णन केले आहे. यामुळे सेना न्हावींच्या भक्तीची महती आणखीनच वाढली. या घटनेने हे सिद्ध झाले की, जो भक्त निस्सीम भावाने परमेश्वराची सेवा करतो, त्याच्यासाठी परमेश्वर स्वतः धावून येतो.

५. "श्रावण वद्य द्वादशी। सेना बैसे समाधीसी।
निळा शरण प्रेमभावे। विष्णुदास सोनियासी॥"
अर्थ: श्रावण महिन्याच्या कृष्ण पक्षातील द्वादशीला सेना महाराजांनी समाधी घेतली. निळा (संत निळोबा) प्रेमभावाने त्या विष्णूच्या दासाला, सोन्यासारख्या पवित्र असलेल्या सेना महाराजांना शरण जातो.

विवेचन: या शेवटच्या कडव्यात संत निळोबा सेना न्हावींच्या निधनाचा आणि त्यांच्या प्रति असलेल्या आदराचा उल्लेख करतात. 'श्रावण वद्य द्वादशी' ही सेना न्हावींच्या समाधीची तिथी सांगितली आहे, जी त्यांच्या स्मरणाची वेळ ठरते. 'सेना बैसे समाधीसी' याचा अर्थ त्यांनी देह ठेवला आणि परब्रह्मात विलीन झाले. यानंतर निळोबा स्वतःबद्दल बोलतात, 'निळा शरण प्रेमभावे.' याचा अर्थ संत निळोबा अत्यंत प्रेमाने आणि आदराने सेना न्हावींच्या चरणी लीन होतात. 'विष्णुदास सोनियासी' यातून सेना न्हावींची थोरवी पुन्हा एकदा अधोरेखित होते. 'सोनियासी' म्हणजे सोन्यासारखे पवित्र, तेजस्वी आणि मूल्यवान. त्यांच्या भक्तीमुळे त्यांचे जीवन सोन्यासारखे शुद्ध आणि तेजस्वी झाले होते. निळोबा स्वतःला त्यांच्या चरणी समर्पित करतात आणि त्यांच्या भक्तीला वंदन करतात.

निष्कर्ष आणि समारोप
संत निळोबांच्या या अभंगातून संत सेना न्हावींची निस्सीम भक्ती, त्यांचे साधे पण प्रभावी व्यक्तिमत्त्व आणि त्यांच्या आयुष्यात घडलेला अलौकिक चमत्कार स्पष्ट होतो. हा अभंग केवळ सेना न्हावींच्या चरित्राचे वर्णन करत नाही, तर भक्तीच्या सामर्थ्यावर प्रकाश टाकतो. या अभंगातून हे शिकायला मिळते की, जात, धर्म, व्यवसाय यापेक्षाही भक्ताची निष्ठा आणि प्रामाणिकपणा महत्त्वाचा असतो. जो कोणी निष्कपट मनाने परमेश्वराची भक्ती करतो, त्याच्यासाठी खुद्द परमेश्वरही धावून येतो, त्याला संकटातून सोडवतो आणि त्याच्या जीवनाला सार्थकी लावतो. संत निळोबांनी या अभंगातून संत परंपरेतील एका महान भक्ताला आदरांजली वाहिली आहे आणि त्यांच्या उदाहरणातून सर्वसामान्यांना भक्तीमार्गाची महती पटवून दिली आहे. सेना महाराजांसारख्या संतांनी हे दाखवून दिले की, कोणताही व्यवसाय किंवा सामाजिक स्थान हे भक्तीच्या आड येत नाही, महत्त्वाचे आहे ते अंतःकरणातील शुद्ध प्रेम आणि श्रद्धा.
 
--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-02.07.2025-बुधवार.
===========================================