संत सेना महाराज-करिता नित्यनेम। राये बोलाविले जाण-2

[Atul Kaviraje]

                          "संत चरित्र"
                         ------------

        संत सेना महाराज-

4. "कैसी झाली नवलपरी। वाटी- माझी दिसे हरी॥४ ॥"

अर्थ: ही किती अद्भुत गोष्ट घडली आहे! माझ्या वाटीत (क्षुल्लक वस्तूत) मला हरी (विठ्ठल) दिसतो आहे.

विस्तृत विवेचन: या कडव्यात संत सेना महाराज त्यांना आलेल्या अनुभवाचे आश्चर्य आणि आनंद व्यक्त करतात. 'वाटी' हा शब्द प्रतीकात्मक आहे. तो सेना महाराजांच्या सामान्य, दैनंदिन जीवनातील वस्तूंचा किंवा त्यांच्या स्वतःच्या क्षुल्लक अस्तित्वाचा संदर्भ देतो. न्हावी म्हणून त्यांची 'वाटी' (केस कापण्याची वाटी) ही त्यांच्या व्यवसायाशी निगडित होती. त्यांना हे कळून चुकले की केवळ त्यांच्या मुखातच नाही, तर त्यांच्या जीवनातील प्रत्येक लहानसहान गोष्टीत, प्रत्येक ठिकाणी, त्यांना आता हरीचे म्हणजेच विठ्ठलाचे दर्शन होत आहे. याचा अर्थ, त्यांच्या जीवनातील प्रत्येक क्रिया, प्रत्येक वस्तू भगवंताने व्यापलेली आहे. त्यांना सर्वत्र विठ्ठलाचेच अस्तित्व जाणवत आहे. ही अवस्था म्हणजे सर्वत्र ब्रह्मानुभव होय, जिथे जड-चेतन सर्वत्र ईश्वरी तत्त्वाचा अनुभव येतो. हे भगवत-प्राप्तीनंतर भक्ताच्या दृष्टीमध्ये होणारे परिवर्तन दर्शवते.

5. "रखुमादेवीवर। सेना म्हणे मी पामर॥५॥"

अर्थ: रखुमाईचा पती जो विठ्ठल, त्याचा दास सेना म्हणतो की मी एक सामान्य, नम्र भक्त आहे.

विस्तृत विवेचन: हे अभंगाचे फलश्रुती कडवे आहे, जिथे संत सेना महाराज आपली नम्रता आणि लीनता व्यक्त करतात. एवढा मोठा ईश्वरी चमत्कार अनुभवल्यानंतरही, त्यांना आत्मज्ञानाची अनुभूती आल्यानंतरही, ते स्वतःला 'पामर' (सामान्य, लहान, नम्र) संबोधतात. ही संतांची खरी ओळख आहे – कितीही मोठा अनुभव आला तरीही त्यांची नम्रता टिकून राहते. 'रखुमादेवीवर' म्हणजे रखुमाईचा पती, अर्थात पांडुरंग. सेना महाराज स्वतःला त्या पांडुरंगाचा केवळ एक 'पामर' सेवक मानतात. यातून त्यांची भक्तीची पराकाष्ठा आणि निरहंकारी वृत्ती दिसून येते. त्यांना मिळालेली ही कृपा त्यांची स्वतःची योग्यता नसून, केवळ भगवंताच्या असीम कृपेचा परिणाम आहे, याची त्यांना पूर्ण जाणीव आहे. हे समर्पण भाव आणि अहंकाराचा त्याग संतांच्या जीवनाचे वैशिष्ट्य आहे.

समारोप आणि निष्कर्ष

संत सेना महाराजांचा हा अभंग केवळ एक काव्य रचना नसून, तो भक्ताच्या निष्ठावंत सेवेला भगवंत कसे फळ देतो, याचे एक ज्वलंत उदाहरण आहे. या अभंगातून खालील प्रमुख निष्कर्ष काढता येतात:

भक्तीची शक्ती: निस्सीम भक्ती आणि नित्यनेमाचे पालन केल्यास भगवंत आपल्या भक्तांच्या मदतीला धावून येतात. संत सेना महाराजांच्या बाबतीत पांडुरंगाने स्वतः त्यांचे रूप घेऊन राजसेवा केली, हे भक्तीच्या सामर्थ्याचे उत्कृष्ट उदाहरण आहे.

ईश्वरी कृपा: भगवंत आपल्या भक्तांवर असीम कृपा करतो. जेव्हा भक्त पूर्णपणे शरण जातो आणि त्याचे जीवन ईश्वराला समर्पित करतो, तेव्हा ईश्वराची कृपा त्याच्यावर होते.

आत्मप्रत्यय आणि अद्वैत: भगवंताच्या कृपेने भक्ताला आत्मज्ञानाचा अनुभव येतो. सेना महाराजांना आरशात स्वतःच्या मुखाऐवजी विठ्ठलाचे दर्शन झाले, ही अद्वैत भावाची अनुभूती होती, जिथे भक्त आणि भगवंत यांच्यातील द्वैत संपून एकत्व साधले जाते.

नम्रता: कितीही महान आध्यात्मिक अनुभव आले तरी संतांमध्ये नम्रता कायम राहते. सेना महाराजांनी स्वतःला 'पामर' संबोधून आपली लीनता दर्शवली, जी खऱ्या संतांचे लक्षण आहे.

नित्यनेमाचे महत्त्व: हा अभंग नित्यनेम आणि नियमित ईश्वरभक्तीचे महत्त्व अधोरेखित करतो. आपली कर्तव्ये पार पाडत असतानाही ईश्वराचे स्मरण आणि भक्ती कायम ठेवणे आवश्यक आहे.

एकंदरीत, हा अभंग संत सेना महाराजांच्या आध्यात्मिक जीवनातील एका सर्वोच्च क्षणाचे वर्णन करतो आणि भक्ताच्या निष्ठेची आणि भगवंताच्या कृपेची शाश्वत गाथा सांगतो. ही गाथा आजही अनेक भक्तांना प्रेरणा देते आणि त्यांना भक्तीमार्गावर दृढ राहण्यास प्रोत्साहित करते.

(श्रीसकलसंतगाथा सेनामहाराज अ० क्र० ९४) सेनार्जींच्या आयुष्यात घडलेल्या या घटनेचा महत्त्वाचा संदर्भ त्यांनी आपल्या वरील अभंगात दिला आहे. केवळ या घटनेतून राजाला परमात्मा दर्शन होते, ही गोष्ट सेनाजींसाठी खूप मोठी कृपेची जाणीव आहे. सेनाज्जींसाठी (भक्तासाठी) प्रत्यक्ष ईश्वर कसा शिणला, हा एक साक्षात्कार आहे. या संदर्भात अनेक संतांनी त्यांचा गौरव केला आहे.

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-07.07.2025-सोमवार.
===========================================