संत सेना महाराज-सेना न्हावी भक्त भला। तेगे देव भुलविले-1

[Atul Kaviraje]

                          "संत चरित्र"
                         ------------

        संत सेना महाराज-

संत जनाबाईंनी तर भक्तासाठी विठ्ठल न्हावी झाला, असे म्हणले आहे. हा प्रसंग जनाबाई खालील अभंगामधून मांडून सेनार्जींचे कौतुक केले आहे.

     "सेना न्हावी भक्त भला। तेगे देव भुलविले॥ १ ॥

     नित्य जपे नामवली। लावी विठ्ठलाची टाळी ॥ २॥

     रूप पालटोति गेली। सेना न्हावी विठ्ठल झाला॥ ३॥

     काखे घेऊनि धोकटी। गेला राजियाचे भेटी ॥ ४ II"

संत जनाबाईंच्या अभंगाचा सखोल भावार्थ

हा अभंग संत जनाबाईंनी रचलेला नसून संत सेना न्हावी यांनी रचलेला आहे. या अभंगातून संत सेना न्हावी यांच्या भक्तीची पराकाष्ठा आणि त्यांना मिळालेला प्रत्यक्ष ईश्वरी अनुभव व्यक्त होतो. हा अभंग भक्तीचे सामर्थ्य, एकाग्रता आणि ईश्वरावरील निस्सीम श्रद्धेचे मूर्तिमंत उदाहरण आहे.

प्रत्येक कडव्याचा अर्थ आणि विस्तृत विवेचन

"सेना न्हावी भक्त भला। तेगे देव भुलविले॥ १ ॥"

अर्थ: संत सेना न्हावी हे एक महान भक्त होते, ज्यांनी आपल्या भक्तीने देवालाही मोहित केले.

विस्तृत विवेचन: या पहिल्या ओळीतच संत सेना न्हावी यांच्या अलौकिक भक्तीचे वर्णन केले आहे. 'भक्त भला' या शब्दांतून त्यांची निष्ठा, प्रामाणिकपणा आणि आंतरिक शुद्धता स्पष्ट होते. त्यांनी आपली भक्ती इतकी परिपूर्ण केली की, साक्षात देवालाही त्यांच्या भक्तीने भुरळ पडली. याचा अर्थ असा की, त्यांची भक्ती केवळ कर्मकांडापुरती मर्यादित नव्हती, तर ती मनापासून आणि नितांत श्रद्धेने केलेली होती, ज्यामुळे देवाला त्यांच्याकडे ओढून घेतले. ही ओळ भक्तीच्या पराकोटीचे सामर्थ्य दर्शवते, जिथे भक्त आणि देव यांच्यातील सीमारेषा पुसट होऊन जाते.

"नित्य जपे नामवली। लावी विठ्ठलाची टाळी ॥ २॥"

अर्थ: ते दररोज देवाच्या नामाचा जप करत आणि विठ्ठलाच्या टाळीत (ध्यानात/एकत्वात) लीन होत असत.

विस्तृत विवेचन: संत सेना न्हावी यांच्या दैनंदिन भक्तीचे यात वर्णन आहे. 'नित्य जपे नामवली' म्हणजे ते नियमितपणे विठ्ठलाचे नामस्मरण करत होते. नामस्मरण हे भक्तीचे एक सोपे आणि प्रभावी माध्यम आहे, जे मन एकाग्र करण्यास मदत करते. 'लावी विठ्ठलाची टाळी' याचा अर्थ केवळ टाळ्या वाजवणे असा नसून, विठ्ठलाच्या नामात, ध्यानात आणि चिंतनात ते पूर्णपणे एकरूप होत असत. त्यांची भक्ती केवळ ओठांपुरती नव्हती, तर ती त्यांच्या अंतःकरणात खोलवर रुजलेली होती. विठ्ठलाच्या नामात लीन झाल्यामुळे त्यांना लौकिक जगाचे भान राहत नसे आणि ते थेट ईश्वरी अनुभूती घेत असत.

उदाहरण: जसे एखादा लहान मुलगा आपल्या आवडत्या खेळात इतका रमून जातो की त्याला आजूबाजूच्या गोष्टींचे भान राहत नाही, त्याचप्रमाणे संत सेना न्हावी हे विठ्ठलाच्या नामात आणि ध्यानात पूर्णपणे मग्न होत असत.

"रूप पालटोनि गेली। सेना न्हावी विठ्ठल झाला॥ ३॥"

अर्थ: त्यांचे रूप बदलले आणि सेना न्हावी हेच विठ्ठल झाले.

विस्तृत विवेचन: हा अभंगातील सर्वात महत्त्वाचा आणि चमत्कारिक भाग आहे. 'रूप पालटोनि गेली' याचा अर्थ केवळ बाह्य रूप बदलले असा नाही, तर त्यांची आत्मिक अवस्था इतकी उन्नत झाली की ते ईश्वराशी एकरूप झाले. याला अद्वैत भावाची अनुभूती म्हणतात, जिथे भक्त स्वतःला देवापासून वेगळा समजत नाही. 'सेना न्हावी विठ्ठल झाला' यातून स्पष्ट होते की, त्यांची भक्ती इतकी प्रगाढ होती की, स्वतः विठ्ठलाने त्यांच्या देहात प्रवेश केला किंवा त्यांच्या ठिकाणी विठ्ठलानेच न्हाव्याचे काम केले. ही भक्तीची सर्वोच्च अवस्था आहे, जिथे देव भक्तासाठी कार्य करतो.

उदाहरण: ज्याप्रमाणे पाण्याला उष्णता दिली असता ते वाफेत रूपांतरित होते, त्याचप्रमाणे भक्तीच्या तीव्रतेने भक्त स्वतः देवासारखा बनतो. इतिहासातील अनेक संतांच्या जीवनात असे प्रसंग आढळतात, जिथे देवाने भक्तासाठी अवतार घेतला किंवा भक्ताचे रूप धारण केले.

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-08.07.2025-मंगळवार.
===========================================