संत सेना महाराज-सेना न्हावी भक्त भला। तेगे देव भुलविले-2

[Atul Kaviraje]

                          "संत चरित्र"
                         ------------

        संत सेना महाराज-

"काखे घेऊनि धोकटी। गेला राजियाचे भेटी ॥ ४ ॥"

अर्थ: (विठ्ठलाने) काखेत धोकटी (न्हावी लोकांची पेटी/साहित्य) घेऊन राजाला भेटायला गेले.

विस्तृत विवेचन: या कडव्यात मागील कडव्याचा संदर्भ स्पष्ट होतो. संत सेना न्हावी हे त्यांच्या नित्यनेमाप्रमाणे राजाच्या दरबारी न्हाव्याचे काम करण्यासाठी निघाले होते. परंतु ते विठ्ठलाच्या ध्यानात इतके रमले होते की त्यांना जाण्यास उशीर झाला. तेव्हा विठ्ठलानेच सेना न्हावींचे रूप धारण करून राजाच्या दरबारात जाऊन त्यांचे काम पूर्ण केले. 'काखे घेऊनि धोकटी' हे रूपक आहे, जे देवाच्या भक्तांसाठी घेतलेल्या कष्टमय भूमिकेला अधोरेखित करते. 'गेला राजियाचे भेटी' म्हणजे राजाच्या दरबारात जाऊन न्हाव्याचे काम केले. या प्रसंगातून देवाचे भक्तावरील प्रेम आणि भक्तासाठी वाटेल ते करण्याची त्याची तयारी दिसून येते. देवाला भक्ताची लाज राखायची होती आणि त्याला राजाच्या कोपापासून वाचवायचे होते. हा प्रसंग देवाच्या कृपाळूपणाचे आणि भक्तीच्या सामर्थ्याचे उत्तम उदाहरण आहे.

आरंभ
संत परंपरेतील संत सेना न्हावी हे एक महान वारकरी संत म्हणून ओळखले जातात. त्यांचे अभंग हे त्यांच्या अढळ भक्तीचे आणि प्रत्यक्षानुभूतीचे प्रतीक आहेत. प्रस्तुत अभंग हा संत सेना न्हावींच्या जीवनातील एका अलौकिक प्रसंगाचे वर्णन करतो, जिथे त्यांच्या निस्सीम भक्तीमुळे साक्षात देवालाच त्यांचे रूप धारण करून त्यांची सेवा करावी लागली. हा अभंग भक्तीचे सामर्थ्य, श्रद्धा आणि ईश्वर-भक्त संबंधाची गहनता उलगडतो.

समारोप
हा अभंग केवळ एका घटनेचे वर्णन करत नाही, तर तो भक्तीमार्गाची महती सांगतो. संत सेना न्हावींच्या उदाहरणातून हे स्पष्ट होते की, जर भक्ती खरी आणि निष्ठावान असेल, तर देव स्वतः भक्ताच्या मदतीला धावून येतो. ईश्वरावर पूर्ण विश्वास ठेवून, निस्सीम भावाने त्याची सेवा केल्यास, तो आपल्या भक्तांना कधीही अंतर देत नाही. या अभंगातून 'अहं' चा त्याग करून पूर्णपणे ईश्वराला शरण जाण्याचे महत्त्व अधोरेखित होते.

निष्कर्ष
या अभंगातून मुख्यत्वे तीन महत्त्वाचे निष्कर्ष निघतात:

भक्तीचे अतुलनीय सामर्थ्य: निस्सीम आणि एकाग्र भक्तीत इतके सामर्थ्य असते की ती साक्षात देवालाही भक्तासाठी कार्य करण्यास प्रवृत्त करते. संत सेना न्हावींच्या भक्तीने देवालाही मोहित केले आणि त्याचे रूप धारण करण्यास भाग पाडले.

देव भक्ताधीन आहे: देव आपल्या भक्तांच्या प्रेमाखातर आणि त्यांची लाज राखण्यासाठी कोणत्याही थराला जाऊ शकतो. सेना न्हावींच्या प्रसंगातून देवाचे भक्तावरील अगाध प्रेम आणि त्यांची दयाळू वृत्ती स्पष्ट होते.

कर्म आणि भक्तीचा संगम: संत सेना न्हावी हे त्यांचे न्हाव्याचे कर्तव्य प्रामाणिकपणे पार पाडत असतानाच त्यांची भक्तीही तेवढीच दृढ होती. यातून कर्म आणि भक्ती यांचा योग्य समन्वय साधता येतो हे शिकायला मिळते. आपले कर्तव्य करत असतानाच ईश्वराचे स्मरण आणि चिंतन केल्यास तेही भक्तीचाच एक भाग बनते.

हा अभंग आजही आपल्याला भक्तीच्या मार्गावर चालण्याची प्रेरणा देतो आणि ईश्वरावरील श्रद्धा अधिक दृढ करण्यास मदत करतो.

संत सेना न्हावी यांच्या चरित्रपर अभंगातून विठ्ठलाच्या साक्षात्काराचा प्रसंग सांगितला आहे. हा अभंग शं० गो० तुळपुळे यांनी प्रक्षिप्त मानला आहे. काळाचा विचार केला तर हा अभंग स्वीकृत स्वरूपाचा वाटतो.

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-08.07.2025-मंगळवार.
===========================================