श्रीमद्भगवद्गीता -श्लोक २:-दृष्ट्वा तु पाण्डवानीकं व्यूढं दुर्योधनस्तदा-

[Atul Kaviraje]

श्रीमद्भगवद्गीता
श्लोक २:
सञ्जय उवाच-

दृष्ट्वा तु पाण्डवानीकं व्यूढं दुर्योधनस्तदा ।
आचार्यमुपसंगम्य राजा वचनमब्रवीत् ॥ १-२ ॥

अर्थ: संजय म्हणाला: त्यावेळी राजा दुर्योधनाने पांडवांचे सैन्य व्यवस्थितपणे रचलेले पाहून, द्रोणाचार्यांजवळ जाऊन हे शब्द उच्चारले.

थोडक्यात: दुर्योधन पांडवांची सैन्य रचना पाहून द्रोणाचार्यांना भेटतो. 🧐


🙏 श्रीमद्भगवद्गीता - अध्याय १, श्लोक २ 🙏
सञ्जय उवाच—
दृष्ट्वा तु पाण्डवानीकं व्यूढं दुर्योधनस्तदा ।
आचार्यमुपसंगम्य राजा वचनमब्रवीत् ॥ १-२ ॥

🌼 श्लोकाचा अर्थ (Pratyek Shlokacha Arth):
संजय म्हणतो — त्यावेळी राजा दुर्योधनाने पांडवांचे व्यवस्थित सजवलेले, नीट मांडलेले सैन्य पाहिले आणि आपल्या गुरु द्रोणाचार्यांच्या जवळ जाऊन काही महत्त्वाचे शब्द उच्चारले.

✨ सखोल भावार्थ (Sakhol Bhavarth):
या श्लोकात युद्धाच्या अगोदरचा अत्यंत निर्णायक क्षण आहे. कुरुक्षेत्रावर दोन्ही बाजूंनी सेनांनी आपापली रचना केली आहे. संजय, जो अंध राजा धृतराष्ट्राला युद्धाचे वर्णन करत आहे, तो सांगतो की, दुर्योधनाने पांडवांचे सैनिक कसे व्यूहबद्ध सजले आहेत हे पाहिले.

🌟 येथे काही महत्त्वाचे भाव आहेत:
दुर्योधनाची मानसिक अवस्था:
पांडवांची रचना पाहून त्याच्या मनात चिंता निर्माण झाली आहे. तो स्वतःला राजा म्हणवतो आहे ("राजा वचनम् अब्रवीत्") — यामागे गर्व, सत्ता आणि असुरक्षिततेची छटाही आहे.

द्रोणाचार्यांकडे जाणे:
दुर्योधन आपल्या सेनापती भीष्मांऐवजी प्रथम द्रोणाकडे का गेला? कारण द्रोण हे त्याचे शिक्षक होते आणि कदाचित त्याच्या मनात आशंका होती की द्रोण, अर्जुनाचा गुरू म्हणून तटस्थ राहतील का? येथे विश्वासाचा आणि धोरणाचा सूर आहे.

राजकारण व रणनितीचा प्रारंभ:
हा श्लोक म्हणजे युद्धाआधीच्या मनस्थितीचा संकेत आहे. पांडवांची शक्ती, नीटनेटकेपणा, संघटितता पाहून शत्रुपक्ष विसंवादित होतो — हीसुद्धा एक प्रकारे मानसिक विजय आहे.

🌱 उदाहरण:
जसे एखाद्या क्रिकेट सामन्याच्या अगोदर प्रतिद्वंद्वी संघाचे खेळाडू किती ताकदवान आणि नीट संघबद्ध आहेत हे पाहून विरोधी कर्णधार थोडा तणावात येतो, तसेच इथेही दुर्योधनाची स्थिती आहे.

📘 आरंभ (Arambh):
या श्लोकाद्वारे भगवद्गीतेच्या युद्धप्रसंगाची प्रत्यक्ष सुरुवात होते. ही सुरुवात केवळ युद्धाची नसून, मनोविज्ञानाची, नीतिशास्त्राची आणि धर्मदृष्टिकोनातून घेण्यासारखी आहे.

🧩 समारोप आणि निष्कर्ष (Samarop ani Nishkarsha):
युद्ध फक्त तलवारीने नव्हे, तर बुद्धी आणि मनाने लढले जाते — दुर्योधन पांडवांची शक्ती पाहून आधीच सजग होतो.

द्रोणाचं स्थान फार नाजूक आहे — आपले शिष्य विरुद्ध आपला राजाधीन धर्म.

शक्तीची संघटित रचना शत्रूच्या मनात भीती निर्माण करू शकते — हीच पहिली मनोवैज्ञानिक विजयाची खूण आहे.

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-13.07.2025-रविवार.
===========================================