संत सेना महाराज-सेना न्हावी जातीचा नीच। तयासि संकट पडता साच-2

[Atul Kaviraje]

                          "संत चरित्र"
                         ------------

        संत सेना महाराज-

दुसरे कडवे: "सेना न्हावी भक्त थोर। हरिभजनी अतित तत्पर॥ त्याचे चरित्र अति प्रियकर। ऐका सादर भाविकहो॥"
अर्थ: संत सेना न्हावी हे एक महान भक्त होते. ते हरीच्या भजनात (नामस्मरणात आणि चिंतनात) अत्यंत तत्पर (नेहमी मग्न) असत. त्यांचे चरित्र अत्यंत प्रिय (आवडण्यासारखे आणि अनुकरणीय) आहे, हे सर्व भाविकांनी आदराने ऐकावे.

सखोल विवेचन: हे कडवे संत सेना न्हावींच्या भक्तीचे माहात्म्य सांगते आणि वाचकांना, श्रोत्यांना त्यांच्या चरित्रातून बोध घेण्याचे आवाहन करते. 'भक्त थोर' या शब्दांनी त्यांची भक्तीची उंची दर्शविली आहे. ते केवळ नामस्मरणातच नाही, तर आपल्या प्रत्येक कर्मात भगवंताला पाहत असत. त्यांचा व्यवसाय न्हावीचा असला तरी, ते प्रत्येक ग्राहकाला भगवंताचेच रूप मानून सेवा करत असत. त्यांची हीच 'अतित तत्पर' (अत्यंत तत्पर) वृत्ती त्यांना इतरांपेक्षा वेगळे ठरवते. त्यांचे मन, वाणी आणि कर्म हे नेहमी भगवंताच्या सेवेत आणि चिंतनात लीन असत.

उदाहरणार्थ: जसे एखादा विद्यार्थी अभ्यासात पूर्णपणे मग्न असतो आणि त्याला वेळेचे भान राहत नाही, त्याचप्रमाणे सेना न्हावी हे हरिभजनात इतके लीन असत की त्यांना बाह्य जगाचे भान राहत नसे. त्यांच्या या निस्सीम भक्तीमुळेच भगवंत त्यांच्यावर प्रसन्न झाले. 'त्याचे चरित्र अति प्रियकर' या ओळीतून महिपतीबुवा हे सूचित करतात की, सेना महाराजांचे जीवन हे केवळ एक कथा नाही, तर ते एक आदर्श आहे. त्यांचे चरित्र ऐकल्याने, समजून घेतल्याने आणि त्याचे अनुकरण केल्याने भक्तांनाही भगवंताची प्राप्ती होऊ शकते. त्यांच्या चरित्रातून आपल्याला शिकायला मिळते की, कोणतीही व्यक्ती, कोणत्याही व्यवसायातील असो, जर तिने पूर्ण श्रद्धेने आणि निष्ठेने भगवंताची भक्ती केली, तर भगवंत निश्चितपणे तिच्या मदतीला येतो. हे चरित्र श्रवण करणे हे स्वतःच एक भक्तीचा भाग आहे, असे महिपतीबुवा सूचित करतात.

समारोप आणि निष्कर्ष (Conclusion and Summary/Inference)
संत महिपतीबुवा ताहराबादकर यांनी रचलेले हे अभंग संत सेना न्हावी यांच्या जीवनातील एका अविस्मरणीय प्रसंगातून भक्तीचे अतुलनीय सामर्थ्य दर्शवतात. या अभंगातून मिळालेले प्रमुख निष्कर्ष खालीलप्रमाणे आहेत:

भक्तीची श्रेष्ठता: जात, वर्ण, लिंग किंवा व्यवसायापेक्षा भक्ती हीच भगवंताला प्रिय आहे. भगवंत भक्ताच्या अंतःकरणातील शुद्ध भाव पाहतो, बाह्य गोष्टी नाही. सेना न्हावींच्या उदाहरणातून हे स्पष्ट होते की, कोणतीही व्यक्ती आपल्या भक्तीच्या बळावर भगवंताला प्रसन्न करू शकते.

भगवंताची भक्तवत्सलता: भगवंत हा केवळ स्तुती ऐकून प्रसन्न होणारा नाही, तर तो आपल्या भक्तांच्या संकटात धावून येणारा, त्यांच्यासाठी काहीही करणारा आणि प्रसंगी स्वतः दास्यत्व पत्करणारा आहे. भगवंताचे भक्तांवरील प्रेम हे निस्सीम आणि अवर्णनीय आहे.

कर्म आणि भक्तीचा समन्वय: संत सेना न्हावी यांनी आपला न्हावीचा व्यवसाय सांभाळत भक्ती केली. यातून हे दिसून येते की, प्रपंच सोडून परमार्थ करण्याची गरज नाही, तर प्रपंचासोबतही परमार्थ साधता येतो. आपल्या दैनंदिन कर्मांनाही भगवंताची सेवा मानून केले, तर ते भक्तीच ठरते.

चरित्राचे महत्त्व: संतांचे चरित्र केवळ कथा नसून ती प्रेरणा देणारी, मार्गदर्शन करणारी आणि भक्तांना योग्य मार्ग दाखवणारी आहेत. 'त्याचे चरित्र अति प्रियकर' या ओळीतून महिपतीबुवांनी संतांच्या चरित्रांचे श्रवण आणि मनन करण्याचे महत्त्व अधोरेखित केले आहे.

थोडक्यात, महिपतीबुवांच्या या अभंगातून संत सेना न्हावी हे एक महान आदर्श म्हणून आपल्यासमोर उभे राहतात. त्यांची कथा आपल्याला शिकवते की, खरी भक्ती ही केवळ उच्चवर्णीय किंवा संन्यासी लोकांसाठी राखीव नाही, तर ती प्रत्येकासाठी खुली आहे. शुद्ध अंतःकरण आणि निस्सीम श्रद्धा असेल तर खुद्द भगवंत आपल्या मदतीला धावून येतो. हे अभंग आपल्याला आपल्या दैनंदिन जीवनातही भक्तीचा स्वीकार करण्यास आणि प्रत्येक कर्मात भगवंताचे स्मरण करण्यास प्रेरित करतात.

सेनाजींबद्दल महिपतींनी अध्याय ३४ मध्ये अखंड चरित्रवजा रचना केली आहे. सेनाजींच्या अभंग रचनेतील अनुभव ताहराबादकरांनी चरित्राच्या रूपाने मांडले आहेत.

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-15.07.2025-मंगळवार.
===========================================