संत सेना महाराज-

[Atul Kaviraje]

                          "संत चरित्र"
                         ------------

        संत सेना महाराज-

वारकरी संप्रदायातील संत सेनार्जींबद्दल १४ व्या शतकापासून १८ व्या शतकापर्यंतच्या अनेक संतांबद्दल गौरवपर उ...

आज जी अभंगरचना उपलब्ध आहे, ती वैविध्यपूर्ण अशी आहे. भक्ती आणि परमार्थ हा त्यांच्या अभंगाचा प्राण आहे. सेनाजींची अभंगसंपदा अनेक अभ्यासक संशोधक संस्था यांनी चिकित्सकपणे संपादित केल्या आहेत.

'भगवद्भक्त सेनाजी' या चरित्रात्मक ग्रंथामध्ये (इसवी सन १९४५) समारे पंच्याहत्तर वर्षांपूर्वी भ० कृ० मोरे या संत साहित्याच्या अभ्यासकाने सेनाजींच्या २६० अभंगरचना संपादित केल्या आहेत. श्रीसकलसंतगाथा भाग १, १९६७. त्र्यं० ह० आवटे प्रत. संपादक, का० अ० जोशी यांनी गाथेमध्ये १६७ अभंग संपादित केले आहेत.

कै० ल० रा० पांगारकर व डॉ० शं० गो० तुळपुळे यांनी सेनाजींच्या १५० अभंगरचना सांगितल्या आहेत. तर माधवराव सूर्यवंशी यांनी 'सेना म्हणे' (इसवी सन २०००) या ग्रंथात २५७ अभंग संपादिले आहेत. तर संत सेनामहाराज : अभंगगाथा (इसवी सन २०००) संपादक : श्रीधर गुळवणे, रामचंद्र शिंदे यांनी २६२ अभंग रचना संपादिल्या आहेत. याच ग्रंथात सैणिदास, सेना न्हावी, सैनिदासाचे या नावाने मिळून ४३ पंजाबी पदे शोधून संपादली आहेत. अशा अनेक अभ्यासकांनी त्यांच्या अभंगरचनांचा शोध घेतला आहे.

मराठी साहित्यात सेनाजींनी एक मोठी मोलाची भर अभंगरचनेच्या रूपाने घातली, असे डॉ. हेमंत वि० इनामदार सांगतात, ते म्हणतात "ज्ञानेश्वरांच्या प्रभावळीतील एक उज्वल दीपस्तंभ म्हणून संत सेनामहाराज यांचे नाव घ्यावे लागेल. समाजाने उपेक्षिलेल्या जातीत त्यांचा जन्म झाला होता; पण आपल्या उत्कट भक्तीच्या बळावर त्यांनी ती कोंडी फोडली. आपल्या अमृतमय अभंग वाणीतून विठ्ठलभक्तीचा महिमा त्यांनी विशद केला. संत नामदेव तीर्थयात्रेच्या निमित्ताने उत्तर भारतात जाऊन आले आणि तेथे त्यांनी विठ्ठलभक्तीचा ध्वज फडकवित ठेवला.

'संत सैन' या नाममुद्रेने उत्तर भारतात माहिती असलेले सेनामहाराज तेथून महाराष्ट्रात आले आणि मराठी संतांच्या परंपरेत, त्यांनी मानाचे स्थान मिळविले. मराठीतील अभंगसंपदेत आपल्या रससंपन्न रचनेने त्यांनी मोलाची भर घातली. आजच्या 'आंतर भारतीचा' पहिला आविष्कार नामदेवांच्या व्यक्तिमत्त्वात आणि कवित्वात प्राण आहे. नामदेवांचा हाच वारसा सेना महाराजांनी समर्थपणे सांभाळला आहे." (संत सेनामहाराज अभंगगाथा : संपादक : गुळवणे-शिर्द प्रस्तावना, पृ० ८)

संत सेनाजींच्या अभंगवाणीचे उत्कट दर्शन डॉ० हे० वि० इनामवारानी वरीलप्रमाणे घडविले आहे.

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-16.07.2025-बुधवार.
===========================================