स्त्रीवाद म्हणजे काय? - राजू परुळेकर-⚖️🤝🕊️✊💔💖🌍✨

[Atul Kaviraje]

स्त्रीवाद म्हणजे काय? - राजू परुळेकर यांच्या 'मनातलं' यावर एक विश्लेषणात्मक दृष्टिकोन-

राजू परुळेकर यांनी त्यांच्या 'मनातलं' (मनातील भावना) मध्ये स्त्रीवादाच्या संकल्पनेवर महत्त्वाचे प्रश्न उपस्थित केले आहेत, विशेषत: समाजात स्त्रीच्या स्थितीवर आणि तिच्यावरील भेदभावावर. स्त्री आणि पुरुष यांना एकाच नाण्याच्या दोन बाजू मानले जात असले तरी, आजही लैंगिक भेदभाव कायम असणे ही एक विडंबना आहे. स्त्रीच्या लैंगिकतेवर आक्षेप घेणे आणि प्रत्येक संघर्षात तिला लक्ष्य करणे हे कोणत्या प्रकारच्या समाजाचे लक्षण आहे, हा एक सखोल विचार करण्यासारखा विषय आहे. चला, या गुंतागुंतीच्या विषयाला १० प्रमुख मुद्द्यांमध्ये सखोलपणे समजून घेऊया.

१. स्त्रीवाद: एक बहुआयामी संकल्पना 📚
स्त्रीवादाची कोणतीही एक निश्चित व्याख्या नाही. विविध विचारवंत आणि चळवळींनी आपापल्या पद्धतीने त्याचे स्पष्टीकरण दिले आहे. मूळतः, स्त्रीवाद स्त्री आणि पुरुष यांच्यातील सामाजिक, राजकीय आणि आर्थिक समानतेचे समर्थन करतो. लैंगिक असमानतेला प्रोत्साहन देणाऱ्या पितृसत्ताक संरचनेला आव्हान देणे हे त्याचे उद्दिष्ट आहे.

२. स्त्री आणि पुरुष: एकाच नाण्याच्या दोन बाजू (मूळ विचार) 🌓
भारतीय दर्शन आणि अनेक प्राचीन संस्कृतींमध्ये स्त्री आणि पुरुष एकमेकांचे पूरक मानले गेले आहेत, जसे की शिव आणि शक्ती, अर्धनारीश्वर. ही संकल्पना स्वीकारते की दोन्ही समान महत्त्वाचे आहेत आणि एकमेकांशिवाय अपूर्ण आहेत. परुळेकर या मूळ विचारावर जोर देऊनही आजच्या कटू वास्तवावर प्रश्नचिन्ह निर्माण करतात.

३. लिंगभेद: समाजाची कटू वास्तविकता 💔
या आदर्श विचारांच्या पलीकडे, समाजात लिंगभेद आजही एक खोलवर रुजलेली समस्या आहे. हे केवळ शिक्षण किंवा रोजगारापुरते मर्यादित नसून, दैनंदिन जीवनाच्या प्रत्येक पैलूमध्ये दिसून येते - भाषेत, कौटुंबिक भूमिकांमध्ये आणि सामाजिक अपेक्षांमध्ये. हा भेदभाव स्त्रीच्या क्षमतांना मर्यादित करतो आणि तिला तिच्या योग्य स्थानापासून वंचित ठेवतो.

४. स्त्रीच्या लैंगिकतेवर आक्षेप: पितृसत्तेचे शस्त्र 🗣�
राजू परुळेकर यांचे हे निरीक्षण की "स्त्रीच्या लैंगिकतेवरून समाजात शिवीगाळ केली जाते" अत्यंत हृदयस्पर्शी आहे. हे दर्शवते की पितृसत्ताक विचार स्त्रीचा सन्मान आणि स्वातंत्र्य चिरडण्यासाठी तिच्या लैंगिकतेला एक शस्त्र म्हणून कसे वापरतो. स्त्रीच्या चारित्र्यावर लांछन लावणे, तिला नैतिकदृष्ट्या कमी लेखणे - हे सर्व तिला नियंत्रित करण्याचा एक मार्ग आहे.

५. संघर्षांमध्ये स्त्रीला लक्ष्य करणे: एक विकृत मानसिकता 🎯
"कोणत्याही वाद किंवा संघर्षात स्त्रीला लक्ष्य केले जाते" - हे विधान समाजाची एक अत्यंत विकृत मानसिकता उघड करते. कौटुंबिक कलह असो किंवा मोठे सामाजिक/राजकीय संघर्ष, स्त्री अनेकदा हिंसा, अपमान आणि सूडाचा बळी ठरते. हे दर्शवते की समाजात स्त्रीला आजही वैयक्तिक मालमत्ता किंवा अपमानित करण्याचे एक साधन म्हणून पाहिले जाते.

६. स्त्रीवादाचे मूळ उद्दिष्ट: समानता आणि न्याय ⚖️
स्त्रीवादाचा उद्देश स्त्रीला पुरुषांपेक्षा 'उत्तम' सिद्ध करणे नाही, तर तिला पुरुषांच्या समान अधिकार आणि सन्मान मिळवून देणे आहे. हे स्त्रीला समाजात एक स्वतंत्र व्यक्ती म्हणून स्थापित करण्याचे समर्थन करते, तिच्या ओळखीला कोणाची तरी मुलगी, पत्नी किंवा आई म्हणून मर्यादित न करता. न्यायपूर्ण समाजाची निर्मिती करणे हे त्याचे उद्दिष्ट आहे.

७. वैयक्तिक ते राजकीय: स्त्रीवादाचा विस्तार 🏡➡️🏛�
स्त्रीवाद केवळ मोठ्या राजकीय चळवळींपुरता मर्यादित नाही. राजू परुळेकर यांच्या 'मनातलं'चे विश्लेषण करताना, "वैयक्तिकच राजकीय आहे" हे तत्त्व स्त्रीवादामध्ये महत्त्वाचे असल्याचे स्पष्ट होते. घरातील भेदभाव, घरगुती हिंसाचार, लैंगिक भूमिका लादणे - हे सर्व राजकीय मुद्दे आहेत जे सामाजिक संरचनेत रुजलेले आहेत.

८. आत्म-सन्मान आणि स्वातंत्र्याची हाक ✊
स्त्रीवाद केवळ हक्कांची लढाई नाही, तर ती स्त्रीच्या आत्म-सन्मान आणि स्वातंत्र्याची हाक आहे. हे तिला तिचा आवाज उठवण्याचा, तिचे निर्णय घेण्याचा आणि तिच्या आवडीनुसार जीवन जगण्याचा अधिकार मिळवून देते. हे तिला 'बळी'पासून 'सशक्त' बनण्याची प्रेरणा देते.

९. पुरुषाची भूमिका: स्त्रीवादामध्ये सहयोगी 🤝
अनेकदा असा गैरसमज असतो की स्त्रीवाद पुरुषांच्या विरोधात आहे. राजू परुळेकर यांच्या विश्लेषणातून आपण समजू शकतो की खरा स्त्रीवाद पुरुषांनाही पितृसत्ताक बंधनातून मुक्त करतो. हे पुरुषांना लैंगिक रूढींच्या बाहेर येण्यासाठी आणि स्त्रीसोबत समान भागीदार म्हणून उभे राहण्यासाठी प्रोत्साहित करते. पुरुष देखील समानतेच्या या संघर्षात महत्त्वाचे सहयोगी आहेत.

१०. एका सुसंस्कृत समाजाचे लक्षण: लैंगिक समानता 🌍
परुळेकर यांचा प्रश्न "हे कोणत्या समाजाचे लक्षण आहे?" आपल्याला विचार करायला लावतो. एका सुसंस्कृत, प्रबुद्ध आणि प्रगतीशील समाजाची ओळख त्याच्या लैंगिक समानतेवरून होते. जिथे स्त्रीला सन्मान मिळतो, जिथे तिचा आवाज ऐकला जातो आणि जिथे तिला पूर्ण स्वातंत्र्य असते, तोच समाज खऱ्या अर्थाने विकसित मानला जातो. स्त्रीवाद याच आदर्श समाजाच्या स्थापनेच्या दिशेने एक महत्त्वाचे पाऊल आहे.

सारांश इमोजी: ⚖️🤝🕊�✊💔💖🌍✨
हा लेख राजू परुळेकर यांच्या विचारांच्या खोलीला स्पर्श करत, स्त्रीवादाच्या जटिल संकल्पनेला साध्या पद्धतीने समजावून सांगण्याचा प्रयत्न करतो.

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-18.07.2025-शुक्रवार.
===========================================