विद्यापीठांमधील शिक्षणाचा दर्जा- विद्यापीठांमधील शिक्षणाची गुणवत्ता-2

[Atul Kaviraje]

विद्यापीठांमधील शिक्षणाचा दर्जा-

विद्यापीठांमधील शिक्षणाची गुणवत्ता

विद्यापीठांमधील शिक्षणाची गुणवत्ता: एक विस्तृत विवेचन

6. विद्यार्थी सहाय्य सेवा आणि मार्गदर्शन 🧑�🎓🤝
दर्जेदार शिक्षणामध्ये केवळ शैक्षणिक पैलूच नव्हे, तर विद्यार्थी सहाय्य सेवांचा (Student Support Services) देखील समावेश होतो. करिअर मार्गदर्शन, मानसिक आरोग्य सहाय्य, प्लेसमेंट सेल आणि विद्यार्थी संघटना विद्यार्थ्यांच्या सर्वांगीण विकासासाठी महत्त्वाच्या आहेत. प्रभावी मार्गदर्शन विद्यार्थ्यांना योग्य मार्गावर राहण्यास मदत करते.

उदाहरण: अनेक मोठी विद्यापीठे समर्पित करिअर सेवा प्रदान करतात जी विद्यार्थ्यांना इंटर्नशिप आणि नोकऱ्यांसाठी तयार करतात, परंतु लहान महाविद्यालयांमध्ये अनेकदा याची कमतरता असते.

7. उद्योग-शैक्षणिक संबंध 🏭🎓
विद्यापीठे आणि उद्योगांमधील मजबूत संबंध (Industry-Academia Linkages) शिक्षणाच्या गुणवत्तेसाठी महत्त्वाचे आहेत. इंटर्नशिप, गेस्ट लेक्चर, संयुक्त संशोधन प्रकल्प आणि उद्योग तज्ञांकडून अभ्यासक्रम डिझाइनमध्ये सहभाग विद्यार्थ्यांना वास्तविक जगाचा अनुभव आणि उद्योगाच्या अपेक्षा समजून घेण्यास मदत करते.

उदाहरण: BIT मेसरा आणि SRM विद्यापीठ यांसारख्या संस्थांचे उद्योगांशी सक्रिय सहकार्य आहे, ज्यामुळे विद्यार्थ्यांना चांगल्या प्लेसमेंटच्या संधी मिळतात.

8. मूल्यमापन आणि प्रमाणन प्रणाली 📊✅
शिक्षणाची गुणवत्ता सुनिश्चित करण्यासाठी एक मजबूत मूल्यमापन आणि प्रमाणन प्रणाली (Evaluation and Accreditation System) आवश्यक आहे. परीक्षा प्रणाली किती निष्पक्ष आणि प्रभावी आहे? ती विद्यार्थ्यांच्या वास्तविक समजाचे मूल्यांकन करते का, केवळ घोकण्याच्या क्षमतेचे नाही? राष्ट्रीय मूल्यांकन आणि प्रत्यायन परिषद (NAAC) सारख्या संस्था विद्यापीठांचे मूल्यांकन करतात, परंतु त्याची प्रक्रिया अधिक कठोर आणि पारदर्शक करण्याची आवश्यकता आहे.

9. समावेशन आणि पोहोच (Inclusivity and Access) ♿👩�👧�👦
दर्जेदार शिक्षण केवळ काही विशेषाधिकार प्राप्त लोकांपर्यंत मर्यादित नसावे, तर ते समावेशक (Inclusive) आणि सर्वांसाठी सहज उपलब्ध (Accessible) असावे. यात दिव्यांग विद्यार्थ्यांसाठी अनुकूल वातावरण, वंचित समुदायांसाठी शिष्यवृत्ती आणि दूरस्थ शिक्षणाचे पर्याय समाविष्ट आहेत.

उदाहरण: इग्नू (IGNOU) सारखी मुक्त विद्यापीठे दूरस्थ शिक्षणाद्वारे लाखो विद्यार्थ्यांना शिक्षण प्रदान करत आहेत, ज्यामुळे पोहोच सुधारली आहे.

10. आव्हाने आणि पुढील वाटचाल 🚧🛣�
भारतीय विद्यापीठांमध्ये शिक्षणाच्या गुणवत्तेत सुधारणा करण्यासाठी अनेक आव्हाने आहेत, ज्यात शिक्षकांची कमतरता, पुरेसा निधीचा अभाव, संशोधनावर कमी भर आणि जुन्या नियामक संरचनांचा समावेश आहे. पुढील मार्ग म्हणजे राष्ट्रीय शिक्षण धोरण 2020 सारख्या सुधारणांची प्रभावी अंमलबजावणी करणे, नाविन्याला प्रोत्साहन देणे, आंतरराष्ट्रीय सहकार्य मजबूत करणे आणि शिक्षण अधिक रोजगारोन्मुखी बनवणे. ही एक सतत चालणारी प्रक्रिया आहे ज्यात सरकार, शिक्षणतज्ञ आणि उद्योग सर्वांना एकत्र काम करावे लागेल.

सारांश (Summary) 📝

भारतीय विद्यापीठांमधील शिक्षणाची गुणवत्ता अभ्यासक्रमाची प्रासंगिकता, कुशल प्राध्यापक, संशोधन प्रोत्साहन, मजबूत मूलभूत सुविधा, विद्यार्थी सहाय्य, उद्योग-शैक्षणिक संबंध आणि प्रभावी मूल्यमापन प्रणालीवर अवलंबून असते. या क्षेत्रांमध्ये सुधारणा आणि समावेशक पोहोच सुनिश्चित करणे देशाच्या भविष्यासाठी महत्त्वाचे आहे, ज्यासाठी निरंतर प्रयत्न आणि आव्हानांना तोंड देण्याची आवश्यकता आहे.

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-18.07.2025-शुक्रवार.
===========================================