संत सेना महाराज-नाम साधनाचे सार। भवसिंधू उतारी पार-1

[Atul Kaviraje]

                          "संत चरित्र"
                         ------------

        संत सेना महाराज-

ईश्वराच्या नामस्मरणाने मुक्ती मिळते. असे अनेक नाममहिमाचे संदर्भ सेनाजींनी दिले आहेत. योग, याग, जप-तप ही भक्तिमार्गातील साधने अवघड असल्याने त्याचा खटाटोप न करता, नाम हे सहज सुलभ असून ते घेता येते.

     "नाम साधनाचे सार। भवसिंधू उतारी पार॥

     तिन्ही लोक श्रेष्ठ। नाम वरिष्ठ सेवी हे॥"

संत सेना महाराजांच्या अभंगाचा सखोल भावार्थ: नामाचे महात्म्य

आरंभ
संत साहित्यामध्ये नामस्मरणाचे महत्त्व वेळोवेळी अधोरेखित केले आहे. नामस्मरण हे केवळ एक धार्मिक विधी नसून, ते भवसागरातून तरून जाण्याचे एक प्रभावी साधन आहे, असा अनेक संतांचा अनुभव आहे. संत सेना महाराजांनी त्यांच्या प्रस्तुत अभंगातून नामाचे महात्म्य आणि त्याची श्रेष्ठता अत्यंत सोप्या पण गहन शब्दांत मांडली आहे. हा अभंग साधकांना आणि भक्तांना नामस्मरणाकडे प्रवृत्त करणारा, त्यांना आध्यात्मिक मार्गावर बळ देणारा आहे. या अभंगातील प्रत्येक ओळ नाममहिमा आणि भगवंताप्रती असलेल्या श्रद्धेची ग्वाही देते.

प्रत्येक कडव्याचा अर्थ आणि सविस्तर विवेचन

"नाम साधनाचे सार। भवसिंधू उतारी पार॥"
अर्थ: नाम हे साधनेचे सार आहे. ते भवसागर पार करण्यास मदत करते.

विवेचन:
या ओळी संत सेना महाराज नामस्मरणाचे अंतिम आणि सर्वात महत्त्वाचे उद्दिष्ट स्पष्ट करतात. "नाम साधनाचे सार" याचा अर्थ असा की, वेगवेगळ्या प्रकारच्या उपासना, तपश्चर्या, योगसाधना, दानधर्म यांसारख्या अनेक साधनांमध्ये नामस्मरण हे अत्यंत सोपे, सुलभ आणि प्रभावी असे सारभूत साधन आहे. इतर साधनांमध्ये अनेक नियम, अटी, शारीरिक कष्ट किंवा मानसिक एकाग्रता आवश्यक असू शकते, परंतु नामस्मरणासाठी केवळ शुद्ध भाव आणि श्रद्धेची आवश्यकता असते. नाम हे परमार्थाचे प्रवेशद्वार आहे आणि ते भक्ताला परमेश्वराशी थेट जोडते.

"भवसिंधू उतारी पार" म्हणजे, हे नामस्मरण आपल्याला संसाररुपी भवसागरातून पैलतीरी घेऊन जाते. हा भवसागर म्हणजे जन्म-मृत्यूचे चक्र, दु:खे, मोह-माया, आसक्ती आणि बंधने यांनी भरलेला हा भौतिक संसार. या सागरातून बाहेर पडणे सामान्य जीवासाठी अत्यंत कठीण असते. परंतु संत सेना महाराज सांगतात की, भगवंताचे नाम हे या अथांग सागराला पार करण्यासाठी एक मजबूत नाव आहे. जसे एखादी व्यक्ती नदी पार करण्यासाठी नावेचा आश्रय घेते, त्याचप्रमाणे जीवनाचे हे भवचक्र पार करण्यासाठी भगवंताच्या नामाचा आधार घ्यावा लागतो. नामस्मरणामुळे चित्त शुद्ध होते, वासना क्षीण होतात आणि मोक्षप्राप्तीचा मार्ग सुकर होतो. उदाहरणार्थ, ज्याप्रमाणे प्रल्हादाने केवळ नामस्मरणाच्या बळावर हिरण्यकशिपूच्या सर्व अत्याचारांवर मात केली आणि विष्णूंचे दर्शन घेतले, त्याप्रमाणे नाम हे भक्ताला कोणत्याही परिस्थितीतून तारून नेते.

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-20.07.2025-रविवार.
===========================================