संत सेना महाराज-नाम साधनाचे सार। भवसिंधू उतारी पार-2

[Atul Kaviraje]

                          "संत चरित्र"
                         ------------

        संत सेना महाराज-

"तिन्ही लोक श्रेष्ठ। नाम वरिष्ठ सेवी हे॥"
अर्थ: तिन्ही लोकांमध्ये (स्वर्ग, पृथ्वी, पाताळ) नाम हे श्रेष्ठ आहे. त्याची सेवा करावी.

विवेचन:
या ओळींमध्ये संत सेना महाराज नामाची सर्वांगश्रेष्ठता सिद्ध करतात. "तिन्ही लोक श्रेष्ठ" म्हणजे, केवळ पृथ्वीतलावरच नव्हे, तर स्वर्गलोकात, पाताळलोकात आणि इतर कोणत्याही लोकात नामासारखे दुसरे श्रेष्ठ साधन नाही. देव, गंधर्व, यक्ष, किन्नर आणि सामान्य मानव यांच्यासाठीही नाम हेच सर्वोत्तम आहे. अनेकदा आपण एखाद्या गोष्टीच्या श्रेष्ठत्वासाठी तिची इतरांशी तुलना करतो. संत सेना महाराज सांगतात की, नामाची तुलना कशाशीही होऊ शकत नाही, कारण ते स्वतःच सर्वोत्कृष्ट आहे.

"नाम वरिष्ठ सेवी हे" याचा अर्थ असा की, असे हे सर्वात वरिष्ठ आणि पवित्र नाम आपण सर्वांनी भक्तीभावाने सेवन करावे म्हणजेच नित्यनियमाने जपावे. 'सेवी हे' म्हणजे त्याची सेवा करावी, त्याचा अभ्यास करावा, ते आचरणात आणावे. नामस्मरण हे केवळ ओठांनी उच्चारणे नव्हे, तर ते पूर्ण श्रद्धेने, भक्तीने आणि अंतःकरणापासून करणे होय. जेव्हा आपण नामाचे चिंतन करतो, तेव्हा आपले मन भगवंताशी एकरूप होते. नामाची सेवा करणे म्हणजे आपल्या जीवनात त्याला सर्वोच्च स्थान देणे.

उदाहरणार्थ, ज्ञानेश्वर माउलींनी 'हरी मुखे म्हणा हरी मुखे म्हणा, पुण्याची गणना कोण करी' असे म्हणून नामाचे महत्त्व सांगितले आहे. तुकाराम महाराजांनी 'वेदांचा तो अर्थ आम्हासीच ठावा, इतर जनांसि अनुभव कैचा' असे म्हणून नामाची महती गायली आहे. या सर्व संतांनी नामालाच परमार्थाचे अंतिम सत्य मानले आहे. नाम हे केवळ वाणीने जपण्याचे साधन नसून, ते हृदयात बिंबवण्याचे आणि जीवनाचा अविभाज्य भाग बनवण्याचे साधन आहे. ते आपल्याला प्रत्येक क्षणी भगवंताच्या सान्निध्यात ठेवते.

समारोप
संत सेना महाराजांचा हा अभंग नामस्मरणाचे अखंड महत्त्व आणि सर्वोत्तमता स्पष्ट करतो. त्यांच्या मते, नाम हे केवळ साधनेचे सारच नाही, तर ते भवसागरातून तारणारे आणि तिन्ही लोकांमध्ये श्रेष्ठ असलेले एकमेव साधन आहे. नामस्मरणामुळे चित्त शुद्ध होते, मन शांत होते आणि आत्म्याला शांती मिळते. हे नामस्मरण आपल्याला मोक्षप्राप्तीकडे घेऊन जाते आणि भगवंताशी आपले नाते अधिक दृढ करते.

निष्कर्ष
संत सेना महाराजांनी या अभंगातून असा निष्कर्ष काढला आहे की, मानवी जीवनातील सर्वात मोठी उपलब्धी म्हणजे भगवंताच्या नामाचे स्मरण करणे. हे नाम आपल्याला केवळ दु:खातूनच बाहेर काढत नाही, तर ते आपल्याला परमानंदाची आणि अंतिम मुक्तीची अनुभूती देते. म्हणूनच, प्रत्येकाने आपल्या जीवनात नामस्मरणाला प्राधान्य द्यावे आणि त्याद्वारे आपले जीवन सार्थक करावे, असा संदेश या अभंगातून मिळतो. नामस्मरण हा एक सोपा मार्ग असूनही, त्याचा परिणाम अत्यंत गहन आणि परिवर्तनकारी असतो.

या अभंगातून, आपल्याला कळते की भगवंताचे नाम हे केवळ एक शब्द नसून, ते अगाध शक्तीचा स्रोत आहे, जे आपल्याला आध्यात्मिक उंचीवर घेऊन जाते आणि जीवन-मरणाच्या फेऱ्यातून मुक्त करते.

वारकरी संप्रदायातील संतांनी आपल्या रचनांमधून नामाचा महिमा सर्व भाविकांसाठी, भक्तांकरिता भक्ती हे सुलभ साधन आहे, हे सर्वांसाठी खुले आहे, हे स्पष्ट केले आहे. सेनामहाराजांनी नामभक्ती ही सर्वांसाठी सहजसाध्य असल्याने आपल्या अभंगामधून सांगितले आहे.

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-20.07.2025-रविवार.
===========================================