संत सेना महाराज-विटेवर उभा जैसा लावण्याचा गाभा-2-

[Atul Kaviraje]

                          "संत चरित्र"
                         ------------

        संत सेना महाराज-

कडवे तिसरे: "समाधान चिंता। डोळा श्रीमुख पाहता॥"
अर्थ (Meaning):
श्रीविठ्ठलाचे मुख डोळे भरून पाहिल्यावर (अंतःकरणात) समाधान स्थिरावते आणि (इतर सर्व) चिंता दूर होतात.

विस्तृत विवेचन (Extensive Elaboration):
हे कडवे विठ्ठलाच्या दर्शनाने मिळणाऱ्या परमानंदाचे आणि अंतिम समाधानाचे वर्णन करते. 'डोळा श्रीमुख पाहता' म्हणजे केवळ वरवर पाहणे नव्हे, तर डोळे भरून, पूर्ण एकाग्रतेने आणि प्रेमाने विठ्ठलाच्या मुखाकडे पाहणे. हे पाहणे म्हणजे केवळ बाह्य रूप पाहणे नसून, त्याच्यातील चैतन्य आणि ईश्वरी अंश अनुभवणे होय. जेव्हा भक्त अशा प्रकारे विठ्ठलाच्या श्रीमुखाचे दर्शन घेतो, तेव्हा त्याला 'समाधान चिंता' म्हणजे शाश्वत समाधान प्राप्त होते. येथे 'समाधान चिंता' याचा अर्थ 'चिंतेतून मिळालेले समाधान' नसून, 'समाधान हेच (आता) चिंता झाले आहे' असा आहे, म्हणजेच इतके समाधान मिळाले आहे की, आता कोणतीच चिंता उरलेली नाही. किंवा 'समाधान' प्राप्त झाले आणि 'चिंता' नाहीशी झाली. हे समाधान इतके गहन असते की, ते सर्व दुःखे, अडचणी आणि सांसारिक विचारांना मागे टाकते. हे एक असे समाधान आहे जे कुठल्याही भौतिक सुखाने मिळू शकत नाही, कारण ते आत्मिक स्तरावरचे आहे.
उदाहरणार्थ: एखाद्या तहानलेल्या व्यक्तीला थंडगार पाणी मिळाल्यावर जसे तात्काळ समाधान मिळते, त्याहून कितीतरी पटीने अधिक समाधान विठ्ठलाचे श्रीमुख डोळे भरून पाहिल्यावर मिळते. ते केवळ डोळ्यांचे समाधान नसून, आत्म्याचे समाधान आहे.

कडवे चौथे: "बहुजन्मी केला लाग। सेना देखे पांडुरंग॥"
अर्थ (Meaning):
अनेक जन्मांपासून केलेल्या प्रयत्नांचे (साधनेचे) फळ म्हणून (आज) सेना महाराजांना पांडुरंगाचे दर्शन झाले.

विस्तृत विवेचन (Extensive Elaboration):

हे कडवे संत सेना महाराजांच्या दीर्घकालीन साधनेचे आणि ईश्वरी कृपेचे महत्त्व अधोरेखित करते. 'बहुजन्मी केला लाग' म्हणजे अनेक जन्मांपासून सातत्याने भक्ती करणे, साधना करणे, सत्कर्म करणे आणि परमेश्वराच्या प्राप्तीसाठी प्रयत्न करणे. ईश्वराचे दर्शन हे केवळ एका जन्माचे फळ नसते, तर ते अनेक जन्मांच्या पुण्याईचे आणि अथक प्रयत्नांचे फलित असते, अशी भारतीय आध्यात्मिक परंपरा मानली जाते. 'लाग' या शब्दाचा अर्थ 'पाठपुरावा' किंवा 'प्रयत्न' असा होतो. संत सेना महाराजांना हे ज्ञान झाले आहे की, त्यांना आज जे पांडुरंगाचे दर्शन झाले आहे, ते काही सहज मिळालेले नाही, तर ते अनेक जन्मांच्या पुण्याईचे आणि तळमळीचे फळ आहे. 'सेना देखे पांडुरंग' या ओळीतून त्यांना मिळालेल्या प्रत्यक्ष दर्शनाचा अनुभव व्यक्त होतो. हे केवळ स्वप्न किंवा कल्पना नसून, प्रत्यक्षानुभूती आहे. यामुळे त्यांच्या जीवनाचे सार्थक झाले आहे आणि त्यांच्या साधनेला पूर्णत्व आले आहे.
उदाहरणार्थ: एखादा विद्यार्थी अनेक वर्षांच्या कठोर परिश्रमानंतर परीक्षेत उत्तीर्ण होऊन आपले ध्येय साध्य करतो, त्याचप्रमाणे संत सेना महाराजांना अनेक जन्मांच्या साधनेनंतर पांडुरंग-दर्शनाचे परम फळ मिळाले.

समारोप (Conclusion)

संत सेना महाराजांचा हा अभंग भक्तीची पराकाष्ठा, शरणागतीचे सामर्थ्य आणि ईश्वरी दर्शनाने प्राप्त होणारे अंतिम समाधान याचे एक सुंदर आणि प्रेरणादायी चित्र सादर करतो. विठ्ठलाच्या मनमोहक रूपाचे वर्णन, त्याच्या चरणी माथा टेकवून चिंतामुक्तीचा अनुभव, श्रीमुखाचे दर्शन घेऊन मिळणारे परम समाधान आणि अनेक जन्मांच्या साधनेचे फळ म्हणून प्राप्त होणारे पांडुरंग दर्शन – या सर्व बाबी संत सेना महाराजांच्या आध्यात्मिक प्रवासाचे आणि अनुभवाचे सार आहेत. हा अभंग भक्तांना हे शिकवतो की, खऱ्या भक्तीने आणि पूर्ण शरणागतीने ईश्वराची प्राप्ती होते आणि त्यातून जीवनातील सर्व दुःखे आणि चिंता नाहीशा होऊन शाश्वत आनंद मिळतो.

निष्कर्ष (Summary/Inference)

या अभंगातून संत सेना महाराजांनी हेच सांगितले आहे की, परमेश्वराच्या दर्शनातून आणि त्याच्या चरणी संपूर्ण शरणागती पत्करल्यानेच मानवाला खरे समाधान आणि चिंतामुक्ती मिळते. विटेवर उभा असलेला पांडुरंग हा केवळ एक मूर्ती नसून, तो परब्रह्माचा, सौंदर्याचा आणि आनंदाचा साक्षात अविष्कार आहे. त्याच्या दर्शनाने अनेक जन्मांच्या पुण्याईचे फळ मिळते आणि जीवनातील अंतिम ध्येय प्राप्त होते. हा अभंग आजही अनेक भक्तांना ईश्वराप्रती निष्ठा आणि शरणागती ठेवण्याची प्रेरणा देतो.

(संत सेना अ० क्र० ०६) असे सहजसुंदर विठ्ठलाचे वर्णन करताना म्हणतात, विटेवर उभा राहून मताची सदैव वाट पाहणारा कसा दिसतो, याचे अतिशय मनोहारी वर्णन सेनाजींनी केले आहे. रत्नांचा मुकुट, कानी कुंडल, मोत्याचा तुरा, पायातील पैंजण सुवर्णकांती पीतांबर अशा बहु अलंकृत असलेल्या 'विटेवरी उभा नीट देखिला गे माये' त्यामुळे मनातील दाह शांत होतो. अशा विठ्ठलाचे पवित्र चरण नजरेस पढताच मला सर्व गोष्टींचा विसर पडतो. मनातील मी-तूपणाची भावनाच नष्ट होते.

माझे संपूर्ण देहभान हरपून जाते.

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-21.07.2025-सोमवार.
===========================================