संत सेना महाराज-आम्हा हेचि अलंकार। कंठी हार तुळशीचे-1

[Atul Kaviraje]

                          "संत चरित्र"
                         ------------

        संत सेना महाराज-

सेनामहाराज विठ्ठलाला शरण जाताना म्हणतात-

"आम्हा हेचि अलंकार। कंठी हार तुळशीचे ।

नाम घेऊ विठोबाचे। म्हणवू डिग तयाचे।

चित्ती चाड नाही। न धरू आणिकांची काही।

सकल सुख त्याचे पायी। मिळे बैसलिया ठायी।

सेना म्हणे याविण काही मोक्ष मुक्ती चाड नाही ॥"

संत सेना महाराजांच्या अभंगाचा सखोल भावार्थ

संत सेना महाराज हे वारकरी संप्रदायातील एक महत्त्वाचे संत कवी होते. त्यांच्या अभंगातून विठ्ठलभक्ती, नामस्मरण आणि वैराग्य या मूल्यांचे सखोल दर्शन घडते. प्रस्तुत अभंग हा त्यांच्या याच विचारांचे एक सुंदर उदाहरण आहे. या अभंगातून त्यांनी सांसारिक गोष्टींविषयीची अनासक्ती आणि केवळ विठ्ठल नामावर असलेली त्यांची श्रद्धा व्यक्त केली आहे.

प्रत्येक कडव्याचा अर्थ आणि विस्तृत विवेचन

कडवे पहिले: "आम्हा हेचि अलंकार। कंठी हार तुळशीचे । नाम घेऊ विठोबाचे। म्हणवू डिग तयाचे।"
अर्थ: आम्हाला हेच अलंकार आहेत, की गळ्यात तुळशीची माळ असावी. आम्ही विठोबाचे नाम घेतो आणि स्वतःला त्याचे दास म्हणवून घेतो.

विस्तृत विवेचन: या पहिल्या कडव्यात संत सेना महाराज यांनी त्यांच्या जीवनातील सर्वोच्च 'अलंकार' कोणता आहे हे स्पष्ट केले आहे. सामान्यतः लोक सोने, चांदी किंवा रत्नांचे अलंकार परिधान करतात, पण सेना महाराजांसाठी तुळशीची माळ हाच खरा अलंकार आहे. तुळशीला हिंदू धर्मात अत्यंत पवित्र मानले जाते आणि ती विष्णू तसेच विठ्ठलाशी संबंधित आहे. गळ्यात तुळशीची माळ घालणे हे विठ्ठलभक्तीचे आणि वैराग्याचे प्रतीक आहे.

त्यांच्यासाठी दुसरे महत्त्वाचे भूषण म्हणजे विठोबाचे नाम घेणे. "नाम घेऊ विठोबाचे" यातून केवळ उच्चार करणे अपेक्षित नाही, तर त्या नामाशी एकरूप होणे अपेक्षित आहे. हे नामस्मरण त्यांच्या जीवनाचा आधारस्तंभ आहे. या नामाच्या जोरावरच ते स्वतःला विठ्ठलाचे 'डिग' म्हणजेच दास किंवा सेवक म्हणवून घेतात. 'डिग' हा शब्द दास्यभक्तीचे प्रतीक आहे, जिथे भक्त स्वतःला पूर्णपणे देवाच्या सेवेसाठी समर्पित करतो. उदाहरणार्थ, ज्याप्रमाणे एखादा सेवक आपल्या स्वामीची प्रत्येक आज्ञा शिरोधार्य मानतो, त्याचप्रमाणे संत सेना महाराज स्वतःला विठ्ठलाच्या इच्छेला पूर्णपणे समर्पित करतात. त्यांच्यासाठी हे दास्यत्व हीच सर्वात मोठी पदवी आहे.

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-22.07.2025-मंगळवार.
===========================================