संत सेना महाराज-बुडतो भवसागरी। मज काढी बा मुरारी-1

[Atul Kaviraje]

                          "संत चरित्र"
                         ------------

        संत सेना महाराज-

"बुडतो भवसागरी। मज काढी बा मुरारी।॥

आता न मानी भार काही। माझी पाही माउली।

करी जतन ब्रिदावली। वागविशी ते सांभाळी॥

मी महादोषी चांडाळ। सेना म्हणे तू दयाळ॥"

     संत सेना महाराजांच्या अभंगाचा सखोल भावार्थ-

बुडतो भवसागरी। मज काढी बा मुरारी।।"

आता न मानी भार काही। माझी पाही माउली।

करी जतन ब्रिदावली। वागविशी ते सांभाळी॥

मी महादोषी चांडाळ। सेना म्हणे तू दयाळ॥"

प्रस्तावना
संत सेना महाराज हे वारकरी संप्रदायातील एक महत्त्वाचे संत कवी होते. त्यांच्या अभंगातून त्यांनी परमेश्वरावरील निस्सीम श्रद्धा, शरणागतीचा भाव आणि आत्मनिवेदनाची तळमळ व्यक्त केली आहे. प्रस्तुत अभंग हा संत सेना महाराजांच्या याच भावाभक्तीचे एक सुंदर उदाहरण आहे. या अभंगातून त्यांनी स्वतःची दीनता आणि परमेश्वराची करुणा यांचा सुरेख संगम साधला आहे. संसाररुपी सागरात आपण कसे बुडत आहोत आणि केवळ परमेश्वरच आपल्याला त्यातून वाचवू शकतो, हा त्यांचा दृढ विश्वास या अभंगात प्रकट होतो. हा अभंग केवळ एक काव्यरचना नसून, तो भक्ताच्या अंतःकरणातील आर्त हाक आहे, जी भगवंताच्या दयेला आवाहन करते.

प्रत्येक कडव्याचा अर्थ आणि सखोल विवेचन

१. "बुडतो भवसागरी। मज काढी बा मुरारी।।"
अर्थ: मी संसाररुपी सागरात बुडत आहे, हे कृष्णा (मुरारी), मला त्यातून बाहेर काढ.

विवेचन: हे अभंगाचे पहिले कडवे असून, ते संतांच्या आंतरिक स्थितीचे आणि परमेश्वरावरील त्यांच्या पूर्ण विश्वासाचे द्योतक आहे. येथे 'भवसागर' म्हणजे जन्म-मृत्यूच्या फेऱ्यांचे, दुःखांचे आणि मोहांचे प्रतीक असलेला संसार. हा संसार अथांग सागरासारखा आहे, ज्यात मनुष्य विविध वासना, मोह, दुःख आणि अडथळे यांच्या लाटांनी घेरलेला असतो. या सागरातून स्वतःहून बाहेर पडणे अत्यंत कठीण आहे. 'बुडतो' हा शब्द संतांची असहाय्यता आणि दुर्बळता दर्शवतो. त्यांना जाणीव आहे की ते या संसारचक्रात खोलवर रुतले आहेत आणि त्यातून सुटका करून घेण्यासाठी त्यांना बाहेरील मदतीची आवश्यकता आहे.

येथे 'मुरारी' या नावाने परमेश्वराला संबोधले आहे. मुरारी म्हणजे 'मुरा' नावाच्या राक्षसाचा वध करणारा, अर्थात भगवान श्रीकृष्ण. संतांना खात्री आहे की ज्याप्रमाणे कृष्णाने अनेक राक्षसांचा, वाईट शक्तींचा नाश केला, त्याचप्रमाणे तो आपल्या भक्ताला या संसाररुपी सागरातून, त्याच्या आंतरिक दोषांतून आणि बाहेरील संकटांतून मुक्त करू शकतो. ही एक आर्त विनवणी आहे, भक्ताची परमात्म्याकडे केलेली करुणापूर्ण याचना आहे.
उदाहरणार्थ, ज्याप्रमाणे एखादा माणूस समुद्रात बुडत असताना 'मला वाचवा!' अशी हाक मारतो, त्याचप्रमाणे संत सेना महाराज आपल्या आध्यात्मिक अस्तित्वासाठी परमेश्वराला साद घालत आहेत. हा केवळ शारीरिक मृत्यू नव्हे, तर आत्मिक अधोगतीतून वाचवण्याची विनंती आहे.

२. "आता न मानी भार काही। माझी पाही माउली।"
अर्थ: (माझ्यावर) आता कोणताही भार (दोष, पापे) ठेवू नकोस. हे माझ्या माऊली (आईप्रमाणे काळजी घेणाऱ्या परमेश्वरा), माझ्याकडे लक्ष दे.

विवेचन: या कडव्यात संत सेना महाराज परमेश्वराला 'माउली' असे संबोधून, त्यांच्यातील वात्सल्याचे आणि करुणेचे आवाहन करतात. 'माउली' हे संबोधन अत्यंत महत्त्वाचे आहे, कारण ते परमेश्वराचे मातृरूप दर्शवते. ज्याप्रमाणे आई आपल्या बाळाच्या चुका माफ करते, त्याच्यावर कोणताही भार ठेवत नाही आणि त्याचे पालनपोषण करते, त्याचप्रमाणे परमेश्वराने आपल्यावर कोणताही दोष ठेवू नये, अशी संतांची अपेक्षा आहे. 'आता न मानी भार काही' या वाक्यातून ते परमेश्वराच्या क्षमाशीलतेला विनंती करतात. याचा अर्थ असा की, माझ्या हातून अनेक चुका झाल्या असतील, पापे घडली असतील, परंतु आता त्याकडे दुर्लक्ष कर आणि माझ्यावर कृपादृष्टी टाक.

हा भक्त आणि भगवंत यांच्यातील अत्यंत जवळच्या, आत्मिक नातेसंबंधाचे प्रतीक आहे. भक्ताला खात्री आहे की आईप्रमाणे दयाळू असलेला परमेश्वर त्याच्या चुकांचा विचार न करता त्याला स्वीकारेल. हे पूर्ण शरणागतीचे लक्षण आहे, जिथे भक्त स्वतःचे सर्व ओझे परमेश्वरावर टाकून निश्चिंत होतो.
उदाहरणार्थ, एक लहान मूल दिवसभर खेळून, धूळ लागून घरी येते, तेव्हा आई त्याला स्वच्छ करून, कोणतेही दोष न ठेवता प्रेमाने जवळ घेते. संत सेना महाराज याच मायेची अपेक्षा परमेश्वराकडून करत आहेत.

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-23.07.2025-बुधवार.
===========================================