🏛️ २३ जुलै १९३३ – मेरठ षड्यंत्र प्रकरणाचा निकाल-🗓️⚖️🛤️👨‍🏭📢📚🌍🔴✊🇮🇳

[Atul Kaviraje]

MEERUT CONSPIRACY CASE DECIDED ON JULY 23, 1933-

On July 23, 1933, the Meerut Conspiracy Case concluded with the conviction of 27 trade unionists, including three Englishmen, who were accused of organizing an Indian railway strike. The trial drew international attention and highlighted the growing influence of communist ideas in India.

२३ जुलै १९३३ रोजी मेरठ षड्यंत्र प्रकरणाचा निकाल-

२३ जुलै १९३३ रोजी मेरठ षड्यंत्र प्रकरणाचा निकाल लागला, ज्यात भारतीय रेल्वे संपाचे आयोजन करणाऱ्या २७ ट्रेड युनियन कार्यकर्त्यांना दोषी ठरवले गेले. या खटल्याने आंतरराष्ट्रीय लक्ष वेधले आणि भारतात कम्युनिस्ट विचारांची वाढती प्रभावीता दर्शवली.

अतिशय ऐतिहासिक आणि महत्त्वाच्या घटनेवर आधारित खाली दिला आहे "२३ जुलै १९३३ – मेरठ षड्यंत्र प्रकरणाचा निकाल" या विषयावर १० टप्प्यांमध्ये सविस्तर, संदर्भासह, उदाहरणांनी आणि चित्रचिन्ह/इमोजींसह सादर केलेला मराठी निबंध/लेख. यामध्ये इतिहास, विश्लेषण, निष्कर्ष, माइंड मॅप आणि इमोजी सारांश देखील आहे.

🏛� २३ जुलै १९३३ – मेरठ षड्यंत्र प्रकरणाचा निकाल
📍 स्थान: मेरठ, उत्तर प्रदेश
📅 तारीख: २३ जुलै १९३३
⚖️ प्रकार: ब्रिटिश राजवटीतील ऐतिहासिक राजकीय खटला

१. 🧭 परिचय (Introduction)
भारताच्या स्वातंत्र्यलढ्याच्या इतिहासात "मेरठ षड्यंत्र प्रकरण" हे अत्यंत महत्त्वाचे प्रकरण मानले जाते.
या प्रकरणातून भारतातील कम्युनिस्ट विचारधारा, कामगार चळवळीचा उगम आणि ब्रिटिश सत्तेची भीती उघड झाली.

📌 २३ जुलै १९३३ रोजी, या खटल्याचा निकाल लागला आणि २७ जणांना दोषी ठरवण्यात आले.

२. 🗂� पार्श्वभूमी (Background)
🔸 १९२०–३० च्या दशकात भारतात कामगार संघटनांचे प्रमाण वाढत होते.
🔸 कम्युनिस्ट विचारांची प्रेरणा रशियन क्रांतीनंतर भारतात पोहोचली होती.
🔸 ब्रिटिश सत्तेला यामुळे धोका वाटत होता, विशेषतः रेल्वे कामगारांचे एकत्रीकरण.

🛤� भारतीय रेल्वे ही ब्रिटिश सत्तेच्या प्रशासनाची नाडी होती.

३. 👨�⚖️ खटल्याचा प्रारंभ व स्वरूप
📅 ९ मार्च १९२९ रोजी मेरठ येथे ३३ जणांवर ब्रिटिश साम्राज्याविरुद्ध कट रचल्याचा आरोप ठेवण्यात आला.
यात भारतीयांसह ३ इंग्रज कार्यकर्तेही होते.

📘 कायद्याखालील आरोप:
🔹 भारतीय दंड संहितेच्या कलम १२१-A नुसार राजद्रोह
🔹 रशियन विचारांची प्रसारणा
🔹 भारतीय रेल्वे संघटनांचे बंडखोरीस प्रवृत्त करणे

४. ⏳ खटल्याचे चालणं आणि परिणाम
⏱️ ४ वर्षे चाललेल्या या खटल्यामध्ये २३ जुलै १९३३ रोजी निकाल लागला.
⚖️ २७ जणांना शिक्षा सुनावण्यात आली.
🔹 त्यात स. अ. डांगे, शौकत उस्मानी, मुकुंदलाल सरकार हे प्रमुख नेते होते.
🔹 ३ इंग्रजही दोषी ठरवले गेले – Phillip Spratt, Benjamin Bradley आणि George Allison.

🧠 "हा खटला केवळ न्यायालयीन नव्हता, तर एक विचारयुद्ध होतं."

५. 🌍 आंतरराष्ट्रीय लक्ष आणि परिणाम
🌐 या खटल्याकडे जगभरातून लक्ष वेधले गेले, विशेषतः समाजवादी व कम्युनिस्ट देशांकडून.
📰 आंतरराष्ट्रीय वर्तमानपत्रांनी ब्रिटिश सत्तेवर टीका केली.
✊ भारतातील कामगार संघटनांनी या निर्णयाचा तीव्र निषेध केला.

६. 🔥 भारतातील राजकीय परिणाम
📈 कम्युनिस्ट पक्षाची लोकप्रियता वाढली
👨�🏭 कामगार चळवळ अधिक संघटित झाली
📚 विद्यार्थ्यांमध्ये समाजवादी विचारांचा प्रसार
🚫 ब्रिटिश सरकारकडून अनेक कार्यकर्त्यांवर नजर ठेवली जाऊ लागली

७. 🧪 तांत्रिक आणि वैचारिक विश्लेषण
मुद्दा 🧩   विश्लेषण 📊
कायद्याचा गैरवापर   ब्रिटीश सत्तेने राजकीय मतभेद थोपवण्यासाठी गुन्हेगारी वापर केली
विचार स्वातंत्र्य   कम्युनिस्ट विचारदारा रोखण्यासाठी प्रतिबंधात्मक धोरण
कामगार आंदोलन   भारतीय कामगार वर्ग अधिक जागृत झाला
शिक्षेचा प्रभाव   कार्यकर्त्यांचे मनोबल वाढले, संपूर्ण विचारधारा बळकट झाली

८. 📚 मराठी उदाहरणे व संदर्भ
उदाहरण:
🧑�🏭 स. अ. डांगे हे मराठी भाषिक होते आणि या खटल्याचे प्रमुख आरोपी होते.
त्यांची पुस्तके – "भारताचे कम्युनिस्ट आंदोलन" – आजही अभ्यासली जातात.

📖 संदर्भ:
➤ "History of the Left Movement in India" – Bipan Chandra
➤ स. अ. डांगे यांचे लेखसंग्रह

९. ✅ निष्कर्ष (Conclusion)
मेरठ षड्यंत्र प्रकरणाचा निकाल हा भारतीय राजकीय इतिहासातील वळणबिंदू होता.
तो केवळ एक न्यायालयीन निर्णय नव्हता, तर एक विचारप्रवृत्ती विरुद्ध सत्ता यांचं लढणं होतं.

🔹 या प्रकरणामुळे स्वातंत्र्य, न्याय आणि कामगार हक्क याबाबत जनजागृती झाली.
🔹 कम्युनिस्ट चळवळीला एक नवा जोम मिळाला.

🔚 १०. इमोजी सारांश + मुख्य शिकवण
🗓�⚖️🛤�👨�🏭📢📚🌍🔴✊🇮🇳

मुख्य विचार:

"विचारांना शिक्षा देता येत नाही, ते चैतन्य निर्माण करतात."
– मेरठ षड्यंत्र खटल्यातून समजलेली शिकवण

🧠 Mind Map (मानसिक नकाशा)

             मेरठ षड्यंत्र प्रकरण (२३ जुलै १९३३)
                           |
     -------------------------------------------------
    |                        |                        |
  कायदेशीर प्रक्रिया       राजकीय परिणाम         वैचारिक प्रभाव
    |                        |                        |
  २७ दोषी, शिक्षाही         कम्युनिस्ट पक्ष वाढ    कामगार चळवळ सशक्त
    |                        |                        |
  स. अ. डांगे               विद्यार्थी जागृती        विचार स्वातंत्र्य

✍️ प्रकल्प/निबंध लेखनासाठी प्रेरणादायक वाक्ये
📌 "तिरंगी झेंड्याच्या उगमाआधी रक्ताने लिहिलेली लाल कथा – मेरठ षड्यंत्र प्रकरण."
📌 "एका खटल्याने विचार क्रांतीला सुरुवात दिली."
📌 "विचार कैद करू पाहणाऱ्यांचे साम्राज्यच अखेर कोसळले."

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-23.07.2025-बुधवार.
===========================================