असं का होतं? आपल्याला शिंक का येते? 🤧

[Atul Kaviraje]

असं का होतं? आपल्याला शिंक का येते? 🤧

शिंक येणे ही एक सामान्य शारीरिक प्रतिक्रिया आहे, जी आपण सर्वजण कधीतरी अनुभवतो. ही शरीराची एक अद्भुत संरक्षण प्रणाली आहे, जी आपल्याला हानिकारक कणांपासून वाचवण्याचे काम करते. चला, सविस्तरपणे जाणून घेऊया की आपल्याला शिंक का येते.

१. शिंक म्हणजे काय?
शिंक (Sneezing किंवा Sternutation) म्हणजे नाक आणि घशातून हवेचा एक अर्ध-ऐच्छिक, जोरदार बाहेर फेकणे. हे सहसा नाकाच्या म्यूकोसा (श्लेष्म पडदा) मध्ये होणाऱ्या जळजळीच्या प्रतिसादात घडते. ही एक वेगाने होणारी क्रिया आहे, ज्यात हवा सुमारे १०० मैल प्रति तासाच्या वेगाने बाहेर फेकली जाते.

२. शिंक येण्याचे मुख्य कारण: बाह्य कण
शिंक येण्याचे सर्वात सामान्य कारण म्हणजे नाकाच्या आतमध्ये धूळ, परागकण, धूर, प्रदूषण किंवा प्राण्यांचे केस यांसारख्या बाह्य कणांचा प्रवेश. जेव्हा हे कण नाकाच्या संवेदनशील पडद्याच्या संपर्कात येतात, तेव्हा ते जळजळ निर्माण करतात.

३. मज्जासंस्थेची भूमिका
हे बाह्य कण नाकात प्रवेश करताच, नाकाच्या आतल्या भागातील विशेष मज्जातंतू पेशी (nerve cells) मेंदूला एक सिग्नल पाठवतात. हा सिग्नल मेंदूच्या त्या भागापर्यंत पोहोचतो जो शिंकण्याच्या प्रक्रियेला नियंत्रित करतो.

४. मेंदूची प्रतिक्रिया
मेंदू या उत्तेजनेला प्रतिसाद देण्यासाठी शरीराला एका क्रमाने प्रतिक्रिया देण्याचा निर्देश देतो. ही एक आपोआप (involuntary) होणारी प्रतिक्रिया असते, ज्यावर आपले थेट नियंत्रण नसते.

५. स्नायूंचे आकुंचन
शिंकण्याच्या प्रक्रियेत छाती, डायाफ्राम, पोट आणि घसा यांसारख्या अनेक स्नायूंचा समावेश असतो. मेंदूच्या निर्देशानुसार हे स्नायू अचानक आकुंचन पावतात. डोळे देखील आपोआप बंद होतात.

६. हवेचे जोरदार निष्कासन
या स्नायूंच्या आकुंचनामुळे फुफ्फुसातून हवा खूप वेगाने बाहेर फेकली जाते. ही हवा नाक आणि तोंड दोन्हीमधून बाहेर पडते, ज्यामुळे जळजळ निर्माण करणाऱ्या कणांना बाहेर काढण्यास मदत होते.

७. ऍलर्जीक प्रतिक्रिया
बऱ्याचदा शिंक येण्याचे कारण ऍलर्जी देखील असते. जेव्हा शरीर एखाद्या विशिष्ट पदार्थाला (जसे की पराग, धुळीचे कण) ऍलर्जीकारक म्हणून ओळखते, तेव्हा रोगप्रतिकारशक्ती हिस्टामाइनसारखे रसायने सोडते. ही रसायने नाकात सूज आणि जळजळ निर्माण करतात, ज्यामुळे शिंक येते.

८. संक्रमण (सर्दी-खोकला)
सर्दी-खोकला किंवा फ्लू सारखे श्वसन संक्रमण देखील शिंकेचे कारण बनू शकतात. या परिस्थितीत, नाकातील पडद्याला सूज येते आणि जास्त प्रमाणात श्लेष्मा (बलगम) तयार होतो, ज्यामुळे जळजळ होते आणि शरीर ती बाहेर काढण्यासाठी शिंकते.

९. इतर असामान्य कारणे
काही लोकांना तीव्र प्रकाश (Photic Sneeze Reflex), थंड हवा, तिखट मसालेदार अन्न किंवा तापमानातील अचानक बदलामुळे देखील शिंक येऊ शकते. हे व्यक्तीच्या शारीरिक संवेदनशीलतेवर अवलंबून असते.

१०. शिंकेचे महत्त्व
शिंकणे ही शरीराची एक महत्त्वाची संरक्षण यंत्रणा आहे. हे आपल्याला हानिकारक जीवाणू, धूळ आणि इतर त्रासदायक वस्तूंपासून वाचवते, ज्यामुळे श्वसन प्रणाली स्वच्छ आणि निरोगी राहते. ही एक नैसर्गिक प्रक्रिया आहे जी आपल्या आरोग्यासाठी आवश्यक आहे.

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-26.07.2025-शनिवार.
===========================================