संत सेना महाराज-पाहिला पंढरी महिमा। दिंडी पताका नाही सीमा-

[Atul Kaviraje]

                          "संत चरित्र"
                         ------------

        संत सेना महाराज-

विठ्ठलाच्या भेटीसाठी मुखाने जयजयकार करीत, बारकन्यांचे विठ्ठलाप्रती असणारे वैभव, पंढरी वैभव संत डोळे भरून पाहतात.

     "पाहिला पंढरी महिमा। दिंडी पताका नाही सीमा ॥

     संत नाचती वाळवंटी। टाळ मृदंगाचे आटी॥"

संत सेना महाराजांच्या अभंगाचा सखोल भावार्थ

"पाहिला पंढरी महिमा। दिंडी पताका नाही सीमा ॥
संत नाचती वाळवंटी। टाळ मृदंगाचे आटी॥"

संत सेना महाराजांचा हा अभंग पंढरीच्या वारीचे आणि तेथील भक्तीमय वातावरणाचे अत्यंत सुंदर आणि प्रभावी वर्णन करतो. या अभंगातून संत सेना महाराजांनी पंढरीच्या महिमा, वारकऱ्यांची भक्ती आणि त्या भक्तीतून मिळणारा आनंद सहजपणे व्यक्त केला आहे.

प्रत्येक कडव्याचा अर्थ आणि विस्तृत विवेचन

कडवे पहिले: "पाहिला पंढरी महिमा। दिंडी पताका नाही सीमा ॥"
अर्थ: संत सेना महाराज म्हणतात की, त्यांनी पंढरपूरचा महिमा अनुभवला आहे. पंढरीची वारी आणि तेथे जमा झालेल्या दिंड्या व पताका यांची संख्या अमर्याद आहे, त्यांना कोणतीही सीमा नाही.

विस्तृत विवेचन:
या ओळीतून संत सेना महाराज पंढरीच्या विशालतेचे आणि तेथील वारीच्या परंपरेचे वर्णन करतात. पंढरी महिमा म्हणजे पंढरपूरचे आध्यात्मिक सामर्थ्य आणि त्याचे महत्त्व. पंढरपूर हे केवळ एक ठिकाण नसून, ते कोट्यवधी वारकऱ्यांसाठी भक्ती आणि श्रद्धेचे केंद्र आहे. दिंडी पताका नाही सीमा या वाक्यातून वारकऱ्यांच्या अफाट संख्येचे दर्शन घडते. आषाढी आणि कार्तिकी एकादशीला पंढरपूरमध्ये लाखो वारकरी एकत्र येतात. त्यांच्या हातात भगव्या पताका असतात आणि ते विठ्ठलाच्या जयघोषात पंढरीकडे वाटचाल करतात. ही दिंडी परंपरा शतकानुशतके चालत आलेली असून, ती महाराष्ट्राच्या संस्कृतीचा अविभाज्य भाग आहे. या दिंड्यांमध्ये सामील होणारे वारकरी कोणताही भेद न मानता, केवळ विठ्ठलाच्या दर्शनाच्या ओढीने एकत्र येतात. यातून त्यांची निष्ठा आणि एकजूट दिसून येते. पताका म्हणजे श्रद्धेचे प्रतीक, आणि या पताकांनी सजलेली पंढरीची वाट ही एका मोठ्या आध्यात्मिक सोहळ्याचे रूप घेते. संत सेना महाराजांनी या दृश्याचे वर्णन करून पंढरीच्या अद्भुत आणि असीम शक्तीचे दर्शन घडवले आहे.

उदाहरणार्थ: कल्पना करा, आषाढी एकादशीच्या दिवशी पंढरीच्या दिशेने जाणाऱ्या रस्त्यांवर मैलोनमैल फक्त भगव्या पताका आणि विठ्ठलाच्या नामाचा गजर ऐकू येतो. हे दृश्य पाहून कोणालाही पंढरीचा महिमा किती मोठा आहे याचा अनुभव येईल.

कडवे दुसरे: "संत नाचती वाळवंटी। टाळ मृदंगाचे आटी॥"
अर्थ: पंढरपूरच्या चंद्रभागेच्या वाळवंटात संत-महात्मे आणि वारकरी मोठ्या उत्साहात नाचत आहेत. टाळ आणि मृदंगाच्या गजरात ते पूर्णपणे तल्लीन झाले आहेत.

विस्तृत विवेचन:
या ओळींमध्ये संत सेना महाराजांनी पंढरीच्या आध्यात्मिक वातावरणाचे आणि भक्तीच्या उत्कटतेचे वर्णन केले आहे. संत नाचती वाळवंटी म्हणजे चंद्रभागेच्या तीरावरील वाळवंटात भक्तीचा अविष्कार. हे वाळवंट वारकऱ्यांसाठी केवळ एक जागा नसून, ते एक पवित्र भूमी आहे जिथे त्यांच्या भक्तीला पूर्ण स्वातंत्र्य मिळते. संत, वारकरी आणि सामान्य भाविक येथे एकत्र येऊन विठ्ठलाच्या नामाचा गजर करत, अभंग गात आणि आनंदाने नाचतात. हा नाच केवळ शारीरिक क्रिया नसून, तो आत्मिक आनंदाचा, भक्तीच्या परमोच्च अवस्थेचा आविष्कार आहे. टाळ मृदंगाचे आटी म्हणजे टाळ आणि मृदंग या वाद्यांच्या निनादात वारकरी पूर्णपणे एकरूप झाले आहेत. 'आटी' म्हणजे एकवटणे, तल्लीन होणे. टाळ आणि मृदंगाचा आवाज हे पंढरीच्या वारीचे अविभाज्य अंग आहे. या गजरात संपूर्ण वातावरण भक्तीमय होऊन जाते. या संगीताच्या तालावर वारकरी देहभान विसरून नाचतात, ज्यामुळे त्यांच्या मनातील सर्व चिंता आणि दुःख दूर होतात आणि त्यांना परमानंदाची अनुभूती येते. संत सेना महाराजांनी या वर्णनातून पंढरीच्या वारीतील सामूहिक भक्तीचा आणि त्यातून मिळणाऱ्या अलौकिक समाधानाचा अनुभव साकार केला आहे.

उदाहरणार्थ: एखादा लहान मुलगा किंवा अगदी वृद्ध वारकरी, टाळ-मृदंगाच्या गजरात देहभान विसरून नाचताना दिसतो. त्यांच्या चेहऱ्यावर दिसणारा आनंद हा केवळ भौतिक नसून, तो विठ्ठलभक्तीतून मिळालेला आध्यात्मिक आनंद असतो.

समारोप आणि निष्कर्ष
संत सेना महाराजांचा हा अभंग पंढरपूरच्या वारीचे एक सजीव चित्र आपल्या डोळ्यासमोर उभे करतो. हा अभंग केवळ पंढरीचे वर्णन करत नाही, तर तो भक्तीच्या शक्तीचे, एकजुटीचे आणि परमानंदाचे प्रतीक आहे.

निष्कर्ष: या अभंगातून संत सेना महाराजांनी वारकरी संप्रदायाची महती आणि त्यातील भक्तीचा परमोच्च बिंदू अधोरेखित केला आहे. पंढरी ही केवळ एक नगरी नसून, ती एक असा अनुभव आहे जिथे सर्व भेद गळून पडतात आणि केवळ विठ्ठलाच्या नामाचा गजर आणि भक्तीचा आनंद उरतो. हा अभंग आपल्याला आठवण करून देतो की, खरी भक्ती ही कोणत्याही बंधनात अडकत नाही, ती मुक्तपणे वावरते आणि सर्वांना एकत्र आणते. पंढरीच्या वारीतून मिळणारा अनुभव हा केवळ धार्मिक विधी नसून, तो एक आंतरिक शुद्धीचा आणि आत्मिक समाधानाचा मार्ग आहे.

या अभंगातून संत सेना महाराजांनी दिलेला संदेश आजही तितकाच प्रासंगिक आहे. तो आपल्याला सांगतो की, जीवनातील खरे सुख भौतिक गोष्टींमध्ये नसून, ते भक्तीमध्ये आणि सामूहिक एकोप्यात आहे.

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-26.07.2025-शनिवार.
===========================================