संत सेना महाराज-हरिचे दर्शन पाहू डोळा भरूनी-2

[Atul Kaviraje]

                          "संत चरित्र"
                         ------------

        संत सेना महाराज-

२. "मस्तक चरणी ठेवूनिया।"

शब्दशः अर्थ: आपले मस्तक (डोके) देवाच्या चरणी ठेवून.

सखोल भावार्थ आणि विवेचन: या ओळीत संत सेना महाराजांनी अत्यंत नम्रता, शरणागती आणि भक्तीची पराकाष्ठा व्यक्त केली आहे. 'मस्तक चरणी ठेवणे' हे केवळ शारीरिक क्रिया नसून, ते अहंकाराचा त्याग करून, स्वतःला पूर्णपणे देवाच्या इच्छेला समर्पित करण्याचे प्रतीक आहे. आपल्या संस्कृतीत चरणस्पर्श करणे हे आदर, नम्रता आणि शरणागतीचे प्रतीक मानले जाते. जेव्हा भक्त देवाच्या चरणी मस्तक ठेवतो, तेव्हा तो स्वतःला देवाच्या महानतेसमोर क्षुल्लक मानतो आणि देवाचे पूर्णत्व स्वीकारतो.

उदाहरणार्थ, जेव्हा एखादा शिष्य आपल्या गुरुच्या चरणी नतमस्तक होतो, तेव्हा तो आपले सर्व ज्ञान, अहंकार आणि अज्ञान गुरूंना समर्पित करतो. त्याचप्रमाणे, देवाच्या चरणी मस्तक ठेवणे म्हणजे आपल्या सर्व इच्छा, आकांक्षा आणि अहंकार परमेश्वराच्या हाती सोपवणे. ही क्रिया भक्ताच्या मनातील सर्व शंका, भीती आणि चिंता दूर करते. संत सेना महाराजांनाही विठ्ठलाच्या चरणी मस्तक ठेवून सर्वस्वाने शरण जायचे आहे. यातून त्यांना देवाचा आशीर्वाद प्राप्त करायचा आहे आणि त्याच्या कृपेने मोक्षाचा मार्ग शोधायचा आहे. हे केवळ देवाच्या पायांना स्पर्श करणे नसून, त्याच्या सर्वशक्तिमान अस्तित्वापुढे स्वतःला पूर्णपणे लीन करणे आहे. या क्रियेतून भक्त आणि देव यांच्यातील दुहेरी भेद मिटून एकात्मतेचा अनुभव येतो.

समारोप (Conclusion)
संत सेना महाराजांचा हा अभंग त्यांच्या गाढ भक्तीचे आणि परमेश्वराप्रती असलेल्या त्यांच्या अढळ श्रद्धेचे प्रतीक आहे. या दोन ओळींच्या छोट्याशा रचनेत त्यांनी भक्तीचे सार, शरणागतीची भावना आणि आत्मिक समाधानाची कल्पना अत्यंत प्रभावीपणे मांडली आहे.

दर्शनाची ओढ: पहिली ओळ देवाला डोळे भरून पाहण्याची तीव्र इच्छा दर्शवते, जी केवळ बाह्य स्वरूपाचे दर्शन नसून, देवाच्या दिव्यत्वाचा आणि तेजाचा अनुभव आपल्या आत्म्यात साठवून घेण्याची आकांक्षा आहे. ही दर्शनाची ओढच भक्ताला साधना आणि तपस्येकडे प्रवृत्त करते.

शरणागती आणि नम्रता: दुसरी ओळ देवाच्या चरणी मस्तक ठेवून पूर्ण शरणागती पत्करण्याची भावना व्यक्त करते. हे केवळ शारीरिक कृत्य नसून, अहंकार, भय आणि चिंतेचा त्याग करून स्वतःला परमेश्वराच्या हाती सोपवण्याचे प्रतीक आहे. या शरणागतीतूनच खऱ्या अर्थाने मुक्तीचा मार्ग प्रशस्त होतो.

हा अभंग केवळ संत सेना महाराजांच्या वैयक्तिक भक्तीचे वर्णन करत नाही, तर तो प्रत्येक भक्तासाठी आदर्श भक्तीचा मार्ग दाखवतो. परमेश्वराचे दर्शन घेणे आणि त्याच्या चरणी शरण जाणे हीच भक्तीची परिपूर्णता आहे, असे हा अभंग सूचित करतो.

निष्कर्ष (Summary/Inference)
थोडक्यात, संत सेना महाराजांचा हा अभंग 'हरिचे दर्शन पाहू डोळा भरूनी। मस्तक चरणी ठेवूनिया।' हे भक्तीचे दोन महत्त्वाचे पैलू स्पष्ट करतो: दर्शन आणि शरणागती.

दर्शन म्हणजे केवळ पाहणे नव्हे, तर आत्मिक मिलन अनुभवणे, देवाच्या तेजाला आपल्या मनात कायमचे कोरून घेणे.

शरणागती म्हणजे अहंकार सोडून देवाला पूर्णपणे शरण जाणे, त्याच्या इच्छेला स्वतःला समर्पित करणे.

या दोन कृतींद्वारेच भक्ताला परमशांती, आनंद आणि मोक्ष प्राप्त होतो, असा संदेश या अभंगातून मिळतो. संत सेना महाराजांनी या अभंगातून प्रत्येक भक्ताला परमेश्वराशी एकरूप होण्याची आणि जीवनात खरी तृप्ती मिळवण्याची प्रेरणा दिली आहे.

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-27.07.2025-रविवार.
===========================================