संत सेना महाराज-लेकुराची आणी मायबापा पुढे-2-

[Atul Kaviraje]

                          "संत चरित्र"
                         ------------

        संत सेना महाराज-

दुसरे कडवे: "करावा सांभाळ सर्वस्वी गा आता। कां हो अव्हेरिता जवळीचा॥"
अर्थ: म्हणून हे परमेश्वरा, आता तुम्ही माझा सर्वस्वी सांभाळ करावा. तुम्ही मला जवळ असूनही का दुर्लक्षित करत आहात?

विस्तृत विवेचन: या कडव्यात भक्ताची कळकळ आणि एक प्रकारचा निराशेचा सूर दिसून येतो. 'करावा सांभाळ सर्वस्वी गा आता' या वाक्यातून भक्ताची परमेश्वरावरील पूर्ण निर्भरता स्पष्ट होते. त्याला परमेश्वराकडून केवळ एका विशिष्ट प्रसंगात मदत नको आहे, तर जीवनातील प्रत्येक टप्प्यावर, प्रत्येक सुख-दुःखात, अगदी सर्वार्थाने आपला सांभाळ करावा अशी त्याची मागणी आहे. हे एक प्रकारे आत्मसमर्पणाचे लक्षण आहे, जिथे भक्त आपले सर्व ओझे परमेश्वरावर टाकतो. 'कां हो अव्हेरिता जवळीचा' या ओळीत भक्ताची परमेश्वराबद्दलची तक्रार आणि प्रेमयुक्त अधिकार दिसून येतो. परमेश्वर सर्वव्यापी आहे, तो सदैव आपल्या सोबत असतो, मग असे असूनही तो आपल्या भक्ताच्या हाकेला का ओ देत नाही, त्याला का दुर्लक्षित करतो, असा प्रश्न भक्त विचारतो. ही तक्रार रागाची नसून, आपल्या प्रिय व्यक्तीने आपल्याकडे लक्ष न दिल्याबद्दल वाटणाऱ्या वेदनेची आहे. भक्त परमेश्वराला 'जवळचा' संबोधून त्यांच्यातील अतूट नाते अधोरेखित करतो. यातून तो म्हणतो की, तुम्ही तर माझे आहात, माझे हितचिंतक आहात, मग तुम्हीच मला कसे विसरू शकता? ही भावना परमेश्वराच्या व्यापकतेवर आणि त्याच्या भक्तांवरील प्रेमावर विश्वास ठेवूनच येते.

उदाहरण: एका मुलाला जेव्हा माहिती असते की त्याचे वडील कितीही कामात असले तरी त्याच्या गरजा पूर्ण करतात, तेव्हा ते वडील काही काळ दुर्लक्ष करत असल्यासारखे वाटले तरी, मुलगा त्यांना हक्काने 'बाबा, तुम्ही माझे काम का करत नाही?' असे विचारतो. त्याचप्रमाणे भक्त देखील परमेश्वराच्या सर्वशक्तिमत्तेवर विश्वास ठेवून त्याला आपल्या अडचणीतून बाहेर काढण्याची मागणी करतो.

आरंभ (Introduction)
संत साहित्य हे मराठी संस्कृतीचा अविभाज्य भाग आहे आणि संत सेना महाराज हे त्या परंपरेतील एक महत्त्वाचे संत कवी आहेत. त्यांचे अभंग साधे, सोपे आणि सरळ असले तरी ते गहन अर्थाने परिपूर्ण आहेत. प्रस्तुत अभंग हा संत सेना महाराजांच्या भक्तिभावाचे आणि परमेश्वरावरील दृढ श्रद्धेचे उत्तम उदाहरण आहे. या अभंगातून ते परमेश्वराशी असलेल्या आपल्या नात्याची तुलना आई-वडील आणि मुलाच्या नात्याशी करून, आपल्या निराधारपणाची जाणीव करून देतात आणि परमेश्वराकडून सर्वस्वी सांभाळ करण्याची कळकळीची विनंती करतात. हा अभंग मानवी मनातील परमेश्वरी आश्रयाची गरज आणि भक्ताची परमेश्वरावरील नितांत श्रद्धेची अभिव्यक्ती आहे.

समारोप (Conclusion)
संत सेना महाराजांचा हा अभंग केवळ एक काव्य रचना नसून, तो भक्ताच्या अंतर्मनातील परमेश्वराप्रती असलेल्या उत्कट भावनांचे दर्शन घडवतो. या अभंगातून, मानवी जीवनातील असहायता आणि परमेश्वरी कृपेची नितांत आवश्यकता यावर प्रकाश टाकला आहे. 'लेकूर' आणि 'मायबाप' या उपमा वापरून महाराजांनी परमेश्वर आणि भक्त यांच्यातील नाते किती जिव्हाळ्याचे आणि आधार देणारे आहे हे स्पष्ट केले आहे. भक्ताने परमेश्वरावर पूर्ण विश्वास ठेवून स्वतःला त्याच्या चरणी समर्पित करावे आणि परमेश्वराकडून आपल्या सर्व इच्छांची पूर्तता व सर्वस्वी सांभाळाची अपेक्षा करावी, हाच या अभंगाचा मुख्य संदेश आहे. ही रचना आपल्याला शिकवते की, आपण कितीही सामर्थ्यवान असलो तरी, अंतिम आधार आणि शांती केवळ परमेश्वराच्या कृपेनेच मिळू शकते.

निष्कर्ष (Summary/Inference)
थोडक्यात सांगायचे झाल्यास, संत सेना महाराजांचा हा अभंग भक्ताचे परमेश्वरावरील पूर्ण अवलंबित्व, त्याची निरागसता आणि त्याची परमेश्वराकडून असलेल्या अपेक्षा अत्यंत प्रभावीपणे मांडतो. परमेश्वराला आई-वडिलांच्या स्थानी पाहून भक्त आपल्या सर्व गरजा, अडचणी आणि भावना त्याच्यासमोर व्यक्त करतो. हा अभंग आपल्याला हेच शिकवतो की, परमेश्वर हा केवळ एक दूरचा, अदृश्य सत्ता नसून, तो आपल्या अगदी जवळचा, आपले सर्व लाड पुरवणारा आणि आपल्याला सर्वस्वी सांभाळणारा एकमेव आधार आहे. जेव्हा आपण पूर्ण श्रद्धेने आणि निरागसतेने त्याला शरण जातो, तेव्हा तो निश्चितपणे आपला सांभाळ करतो, कारण तो आपल्यापासून दूर नाही, तर सदैव आपल्याजवळच असतो. हीच भावना मनाशी बाळगून आपले जीवन जगण्याचा आणि परमेश्वरावर पूर्ण विश्वास ठेवण्याचा संदेश हा अभंग देतो.

असा पश्चात्तापदग्ध मनाचा, आतंतेचा व्याकुळतेचा प्रत्यय, सेनामहाराज यांच्या आत्मपर अभंगांमधून येतो.

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-29.07.2025-मंगळवार.
===========================================