नाग यात्रा: भक्ती आणि श्रद्धेचा अनोखा संगम 🐍🙏 दिनांक: 29 जुलै, 2025-

[Atul Kaviraje]

1-नाग यात्रा-ललगुण, तालुका-खटाव-

२-नाग यात्रा-बत्तीस शिराळा-

3-नाग पंचमी यात्रा-ढोलगर वाडी, तालुका-चांदगड-

नाग यात्रा: भक्ती आणि श्रद्धेचा अनोखा संगम 🐍🙏

दिनांक: 29 जुलै, 2025
दिवस: मंगळवार

श्रावण महिन्यातील शुक्ल पक्षाच्या पंचमी तिथीला साजरा केला जाणारा नागपंचमीचा पावन सण, भारतातील विविध भागांमध्ये त्याच्या अनोख्या परंपरा आणि भव्य आयोजनांसाठी प्रसिद्ध आहे. महाराष्ट्रात, हा दिवस विशेषतः काही ठिकाणी "नाग यात्रा" म्हणून साजरा केला जातो, जिथे भक्त नागदेवतेप्रती आपली सखोल श्रद्धा आणि आदर व्यक्त करतात. चला, आपण लालगुण (खटाव), बत्तीस शिराळा आणि ढोलगर वाडी (चांदगड) येथे आयोजित होणाऱ्या या प्रमुख नाग यात्रांच्या महत्त्वावर आणि भक्तिभावावर सविस्तर चर्चा करूया.

नाग यात्रांचे महत्त्व आणि विवेचन (10 प्रमुख मुद्दे)
अद्वितीय परंपरा आणि आस्था: महाराष्ट्रातील या नाग यात्रा सर्पपूजनाच्या एक अनोख्या आणि प्राचीन परंपरेचे प्रतिनिधित्व करतात. येथे नागांना केवळ पूजनीयच नव्हे, तर एक जिवंत देवता म्हणून पाहिले जाते, ज्यांची यात्रा काढून त्यांचा सन्मान केला जातो.

लालगुण, तालुका-खटावची नाग यात्रा: सातारा जिल्ह्यातील खटाव तालुक्यात असलेले लालगुण गाव त्याच्या भव्य नाग यात्रेसाठी प्रसिद्ध आहे. येथे नागपंचमीच्या दिवशी विशेषतः सापांना पकडून, त्यांची विधिवत पूजा करून त्यांना पालखीमध्ये ठेवून गावात फिरवले जाते. ही यात्रा भक्ती आणि उत्साहाचे अद्भुत मिश्रण असते.

बत्तीस शिराळ्याची नाग यात्रा: सांगली जिल्ह्यातील बत्तीस शिराळा गाव "नागांचे गाव" म्हणून ओळखले जाते. येथील नाग यात्रा जगप्रसिद्ध आहे. या दिवशी, ग्रामीण भागातून पकडलेल्या सापांना सुरक्षितपणे एकत्र केले जाते, त्यांची पूजा केली जाते आणि नंतर त्यांना शोभायात्रेत समाविष्ट केले जाते. नंतर त्यांना त्यांच्या नैसर्गिक अधिवासात सोडले जाते.

ढोलगर वाडी, तालुका-चांदगडची नागपंचमी यात्रा: कोल्हापूर जिल्ह्यातील चांदगड तालुक्यात असलेली ढोलगर वाडी देखील नागपंचमीला एक विशेष यात्रा आयोजित करते. येथेही स्थानिक लोक नागदेवतेला सन्मानित करण्यासाठी पारंपरिक पद्धतीने यात्रा काढतात, ज्यात भक्ती आणि लोककलेचा सुंदर संगम दिसून येतो.

पर्यावरण संरक्षणाचा संदेश: या यात्रांचा एक महत्त्वाचा पैलू हा देखील आहे की त्या स्थानिक समुदायांना सापांचे महत्त्व आणि पर्यावरणातील त्यांची भूमिका याबद्दल शिक्षित करतात. तथापि, आता जिवंत सापांना त्रास देण्याऐवजी त्यांच्या संरक्षणावर अधिक भर दिला जातो.

सुरक्षितता आणि खबरदारी: आधुनिक काळात, या यात्रांदरम्यान सापांची सुरक्षितता आणि भक्तांची सुरक्षितता सुनिश्चित करण्यासाठी विशेष उपाययोजना केल्या जातात. वन विभाग आणि प्राणी कल्याण संस्था या आयोजनांमध्ये सक्रिय भूमिका बजावतात जेणेकरून सापांना कोणत्याही प्रकारचे नुकसान होऊ नये.

साप पकडणारे आणि त्यांचे कौशल्य: या यात्रांमध्ये अनेक प्रशिक्षित 'साप पकडणारे' (सर्पमित्र) भाग घेतात, ज्यांच्याकडे सापांना सुरक्षितपणे हाताळण्याचे विशेष कौशल्य असते. ते सुनिश्चित करतात की पूजेदरम्यान आणि यात्रेत सापांना कोणत्याही प्रकारचा त्रास होऊ नये.

सांस्कृतिक आणि सामाजिक महत्त्व: या यात्रा केवळ धार्मिक महत्त्वच ठेवत नाहीत, तर त्या सामाजिक सलोखा आणि सांस्कृतिक वारसा देखील जपतात. लोक दूरदूरहून या यात्रा पाहण्यासाठी आणि त्यात सहभागी होण्यासाठी येतात.

भक्ती आणि विश्वासाचे प्रदर्शन: या यात्रांमध्ये सहभागी होणारे भक्त नागदेवतेप्रती आपली सखोल श्रद्धा व्यक्त करतात. त्यांना वाटते की नागांची पूजा केल्याने सर्पदोषातून मुक्ती मिळते आणि कुटुंबात सुख-समृद्धी येते.

स्थानिक ओळख: या नाग यात्रा या गावांची ओळख बनल्या आहेत. त्या त्यांच्या अनोख्या परंपरांसाठी प्रसिद्ध आहेत आणि महाराष्ट्राच्या समृद्ध लोकसंस्कृतीचा एक अविभाज्य भाग आहेत.

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-29.07.2025-मंगळवार.
===========================================