नाग यात्रा: महाराष्ट्राची पावन परंपरा आणि भक्ती 🐍🙏 दिनांक: 29 जुलै, 2025-

[Atul Kaviraje]

१-नाग पंचमी यात्रा-कसबा बावडा, जिल्हा-कोल्हापूर-

2-ज्योतिर्लिंग आणि  नाग यात्रा-वाघापूर, तालुका-भुदरगड-

3-श्री नागराज यात्रा-कासेगाव, तालुका-वाळवा-

नाग यात्रा: महाराष्ट्राची पावन परंपरा आणि भक्ती 🐍🙏

दिनांक: 29 जुलै, 2025
दिवस: मंगळवार

श्रावण महिन्यातील शुक्ल पक्षाच्या पंचमी तिथीला साजरा केला जाणारा नागपंचमीचा सण, महाराष्ट्रात त्याच्या अनोख्या नाग यात्रांसाठी प्रसिद्ध आहे. हा दिवस नागदेवतेप्रती खोल श्रद्धा आणि आदराचे प्रतीक आहे. या यात्रा केवळ धार्मिक महत्त्वच ठेवत नाहीत, तर स्थानिक संस्कृती आणि सामुदायिक सलोख्याचेही प्रतीक आहेत. चला, आपण कोल्हापूर जिल्ह्यातील कसबा बावडा, भुदरगड तालुक्यातील वाघापूर आणि वाळवा तालुक्यातील कासेगाव येथे होणाऱ्या या प्रमुख नाग यात्रांच्या महत्त्वावर आणि भक्तिभावावर सविस्तर चर्चा करूया.

नाग यात्रांचे महत्त्व आणि विवेचन (10 प्रमुख मुद्दे)
कसबा बावडा, जिल्हा-कोल्हापूरची नागपंचमी यात्रा: कोल्हापूर जिल्ह्यातील कसबा बावडा गाव त्याच्या पारंपरिक नागपंचमी यात्रेसाठी ओळखले जाते. येथे भक्त नागदेवतेची पूजा करतात आणि सापांना सुरक्षितपणे यात्रेत समाविष्ट करतात. ही यात्रा स्थानिक समुदायामध्ये एकता आणि धार्मिक उत्साहाचे प्रतीक आहे.

ज्योतिर्लिंग आणि नाग यात्रा-वाघापूर, तालुका-भुदरगड: भुदरगड तालुक्यातील वाघापूर येथे ज्योतिर्लिंगासोबत नाग यात्रा आयोजित केली जाते, ज्यामुळे ती अधिक विशेष ठरते. येथे भक्त भगवान शंकरासोबतच नागदेवतेचीही पूजा करतात, कारण नाग शंकरांना प्रिय आहेत. ही यात्रा आध्यात्मिक आणि पर्यावरणीय महत्त्वाचा संगम आहे.

श्री नागराज यात्रा-कासेगाव, तालुका-वाळवा: सांगली जिल्ह्यातील वाळवा तालुक्यात असलेल्या कासेगाव येथे श्री नागराज यात्रा मोठ्या उत्साहात साजरी केली जाते. ही यात्रा नागांना सन्मानित करण्याचा आणि त्यांच्याकडून सुरक्षा व समृद्धीचा आशीर्वाद प्राप्त करण्याचा एक महत्त्वाचा प्रसंग आहे.

सर्प संरक्षण आणि जागरूकता: या यात्रांचा एक आधुनिक पैलू असा आहे की, आता यामध्ये सर्प संरक्षण आणि जागरुकतेवर भर दिला जातो. प्रशिक्षित सर्पमित्रांद्वारे सापांना काळजीपूर्वक हाताळले जाते आणि पूजेनंतर त्यांना त्यांच्या नैसर्गिक अधिवासात सुरक्षितपणे सोडले जाते, ज्यामुळे सापांना अनावश्यक नुकसान होण्यापासून वाचवता येते.

पौराणिक मुळे आणि आस्था: या यात्रा प्राचीन पौराणिक कथांमध्ये रुजलेल्या आहेत, जिथे नागांना दिव्य शक्ती आणि धनाचा रक्षक मानले जाते. भक्त मानतात की नागांची पूजा केल्याने सर्पदोषातून मुक्ती मिळते आणि कुटुंबात आनंद येतो.

पारंपरिक विधी आणि उत्सव: या यात्रांमध्ये पारंपरिक लोकगीते, नृत्य आणि विशेष विधींचा समावेश असतो. मोठ्या संख्येने भक्त एकत्र येतात, भजन-कीर्तन करतात आणि नागदेवतेच्या महिमेचे गुणगान करतात. यामुळे उत्सवाचे वातावरण निर्माण होते.

कृषी आणि नागांचा संबंध: नाग शेतकऱ्यांसाठी महत्त्वाचे असतात कारण ते उंदरांसारख्या आणि इतर कीटकांना नियंत्रित करून पिकांचे रक्षण करतात. या यात्रा कृषी समुदायामध्ये नागांप्रती आदर आणि कृतज्ञता व्यक्त करतात.

सामुदायिक सहभाग: या यात्रांचे आयोजन ग्राम समित्या आणि स्थानिक रहिवाशांच्या सक्रिय सहकार्याने होते. हे सामुदायिक भावना मजबूत करते आणि लोकांना एकत्र आणते.

भयमुक्ती आणि कल्याणाची कामना: नागपंचमीला नागांची पूजा केल्याने लोक सर्प भीतीतून मुक्ती मिळवण्याची कामना करतात आणि आपल्या कुटुंबातील सदस्यांच्या कल्याणासाठी आणि दीर्घायुष्यासाठी प्रार्थना करतात.

स्थानिक ओळख आणि पर्यटन: या नाग यात्रा या क्षेत्रांची अनोखी ओळख बनल्या आहेत आणि दूरदूरहून पर्यटक आणि भक्तांना आकर्षित करतात. त्या महाराष्ट्राच्या समृद्ध सांस्कृतिक वारशाचा एक महत्त्वाचा भाग आहेत.

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-29.07.2025-मंगळवार.
===========================================