संत सेना महाराज-बरोनि येती। वत्सा घेनु पान्हा देती-1-

[Atul Kaviraje]

                          "संत चरित्र"
                         ------------

        संत सेना महाराज-

ईश्वर आणि भक्त यांच्यातील जिव्हाळ्याचे नातेसंबंध सेनाजी विविध उदाहरणांनी सांगतात-

     "बरोनि येती। वत्सा घेनु पान्हा देती॥

     तुम्ही करावा सांभाळ। माझा अवघा सकळ ॥"

संत सेना महाराजांच्या अभंगाचा सखोल भावार्थ

"बरोनि येती। वत्सा घेनु पान्हा देती॥
तुम्ही करावा सांभाळ। माझा अवघा सकळ ॥"

संत सेना महाराज यांच्या या अभंगातून भक्ताची परमेश्वराप्रती असलेली निस्सीम श्रद्धा आणि शरणागती व्यक्त होते. हा अभंग केवळ काही ओळींचा असला तरी त्यात गहन आध्यात्मिक अर्थ दडलेला आहे, जो मानवी जीवनातील अनेक पैलूंवर प्रकाश टाकतो. या अभंगाचा सखोल भावार्थ, प्रत्येक कडव्याचा अर्थ आणि त्याचे विस्तृत विवेचन आपण पाहूया.

आरंभ (Introduction)
भारतीय संत परंपरेत संत सेना महाराजांचे स्थान अनमोल आहे. त्यांच्या अभंगातून भक्ती, वैराग्य, नम्रता आणि ईश्वरी कृपेचे महत्त्व वेळोवेळी अधोरेखित होते. प्रस्तुत अभंगात संत सेना महाराज परमेश्वरासमोर आपली पूर्णतः शरणागती व्यक्त करतात आणि आपल्या जीवनाचा भार त्याच्याच हाती सोपवतात. 'बरोनि येती। वत्सा घेनु पान्हा देती॥' या ओळीतून निसर्गातील एक अत्यंत मार्मिक उदाहरण देऊन परमेश्वराच्या कृपेची आणि पालकत्वाची महती वर्णिली आहे, तर 'तुम्ही करावा सांभाळ। माझा अवघा सकळ ॥' या ओळीतून भक्ताची अगतिकता आणि ईश्वरावरील अटूट विश्वास प्रकट होतो.

प्रत्येक कडव्याचा अर्थ आणि विस्तृत विवेचन (Meaning and Elaboration of Each Stanza)

कडवे पहिले: "बरोनि येती। वत्सा घेनु पान्हा देती॥"
अर्थ: जसे (पावसाने) भूमी तृप्त झाल्यावर हिरवळ उगवते आणि गाय आपोआप वासराला पान्हा देते, त्याचप्रमाणे परमेश्वर आपल्या भक्तांवर नैसर्गिकरित्या कृपा करतो.

विस्तृत विवेचन: या ओळींमध्ये संत सेना महाराजांनी निसर्गातील दोन अत्यंत सुंदर आणि स्वाभाविक उदाहरणे दिली आहेत. पहिले उदाहरण पावसाचे आणि जमिनीचे आहे. जेव्हा पाऊस पडतो, तेव्हा कोरडी भूमी ओली होते, तृप्त होते आणि तिच्यातून आपोआप अंकुर फुटतात, हिरवळ उगवते. ही प्रक्रिया निसर्गतः घडते, त्यात कोणाचाही वेगळा प्रयत्न नसतो. भूमीला पाणी मिळाल्यावर ती हिरवीगार होतेच. हे उदाहरण परमेश्वराच्या कृपेचे प्रतीक आहे. ज्याप्रमाणे पाऊस भूमीला जीवन देतो, त्याचप्रमाणे परमेश्वर आपल्या भक्तांना जीवन आणि आधार देतो.

दुसरे उदाहरण 'वत्सा घेनु पान्हा देती' हे आहे. गाय जेव्हा वासराला पाहते, तेव्हा तिच्या स्तनांतून आपोआप दूध स्त्रवते. वासराची भूक भागवण्यासाठी गायीला कोणी सांगावे लागत नाही. हे वात्सल्य, ही ममता नैसर्गिक असते. या उदाहरणातून संत सेना महाराज हेच सांगतात की, परमेश्वराची आपल्या भक्तांवरील कृपा, त्याचे वात्सल्य हे गायीच्या पान्ह्याप्रमाणे स्वाभाविक आहे. जसे गाय वासराला पाहताच पान्हा देते, त्याचप्रमाणे परमेश्वर आपल्या भक्तांच्या गरजा ओळखून त्यांच्यावर कृपेचा वर्षाव करतो. त्याला भक्तांनी वेगळे सांगावे लागत नाही किंवा विनवणी करावी लागत नाही. त्याच्या मनातच भक्तांबद्दल असीम करुणा आणि प्रेम भरलेले आहे. हा दृष्टांत परमेश्वराच्या निर्हेतुक कृपेचे आणि त्याच्या दयाळू स्वभावाचे उत्तम चित्रण करतो.

उदाहरण: एखादी आई आपल्या बाळाला भूक लागल्यावर लगेच दूध पाजते, तिला बाळाने रडून सांगावे लागत नाही. तिची ममताच तिला तसे करण्यास प्रवृत्त करते. त्याचप्रमाणे परमेश्वर आपल्या भक्तांच्या गरजा पूर्ण करतो.

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-30.07.2025-बुधवार.
===========================================