डुमना निसर्ग उद्यान: निसर्गरम्य वारसा आणि पर्यावरणीय महत्त्व-1

[Atul Kaviraje]

DUMNA NATURE RESERVE PARK ESTABLISHED IN 1883-

In 1883, Dumna Nature Reserve Park was established near Jabalpur to serve as a catchment area for the Khandari Dam.

**1883 मध्ये जबलपूरजवळ कंधारी धरणासाठी पाणी साठवण्यासाठी डुमना निसर्ग उद्यानाची स्थापना झाली.

डुमना निसर्ग उद्यान: निसर्गरम्य वारसा आणि पर्यावरणीय महत्त्व-

१. परिचय: निसर्गाचे वरदान आणि ऐतिहासिक महत्त्व 🌳💧
आज आपण डुमना निसर्ग उद्यान (Dumna Nature Reserve Park) या जबलपूरजवळच्या सुंदर आणि महत्त्वपूर्ण परिसराविषयी माहिती घेणार आहोत. १८८३ मध्ये स्थापन झालेले हे उद्यान केवळ एक पर्यटन स्थळ नाही, तर पर्यावरण संरक्षणाचा एक महत्त्वाचा आधार आहे. कंधारी धरणासाठी पाणी साठवण्याचे क्षेत्र (catchment area) म्हणून याची स्थापना करण्यात आली, पण काळासोबत ते एक समृद्ध जैवविविधतेचे आणि निसर्गाचे वरदान बनले आहे. 🌿🏞�

२. स्थापना आणि प्रारंभिक उद्देश (१८८३): कंधारी धरणाचा आधार 🌊
स्थापना: १८८३ साली ब्रिटिश राजवटीत जबलपूरजवळ डुमना निसर्ग उद्यानाची स्थापना करण्यात आली.
मुख्य उद्देश: या उद्यानाचा प्राथमिक उद्देश कंधारी धरणासाठी पाणी साठवण क्षेत्र (Catchment Area) म्हणून काम करणे हा होता. हे धरण जबलपूर शहराला पाणी पुरवते. त्यामुळे, या क्षेत्राचे संरक्षण करणे शहराच्या पाणीपुरवठ्यासाठी अत्यंत महत्त्वाचे होते.
३. नैसर्गिक अधिवास आणि जैवविविधता 🦋🦌
समृद्ध जैवविविधता: डुमना निसर्ग उद्यान हे विविध प्रकारच्या वनस्पती आणि प्राणी प्रजातींचे घर आहे. येथे अनेक प्रकारची झाडे, झुडपे आणि औषधी वनस्पती आढळतात.
प्राण्यांचे आश्रयस्थान: या उद्यानात चितळ, नीलगाय, जंगली डुक्कर, कोल्हा, लांडगा, तसेच विविध प्रकारचे पक्षी मोठ्या संख्येने आढळतात. हे त्यांना एक सुरक्षित नैसर्गिक अधिवास प्रदान करते. 🦉🦊
४. पर्यावरणीय संतुलन आणि महत्त्व 🌍⚖️
पाण्याचे स्त्रोत: कंधारी धरणासाठी पाणी साठवण्यासोबतच, हे उद्यान भूगर्भातील पाणी पातळी टिकवून ठेवण्यास आणि परिसरातील पर्यावरणीय संतुलन राखण्यास मदत करते.
हवामान नियंत्रण: येथील घनदाट वनराई स्थानिक हवामान नियंत्रित करते, ज्यामुळे जबलपूर परिसरातील तापमान आणि आर्द्रता पातळी संतुलित राहते. 🌬�🌳
५. वन्यजीव संरक्षण आणि संवर्धन 🐅🌿
संरक्षित क्षेत्र: डुमना निसर्ग उद्यानाला एक संरक्षित क्षेत्र म्हणून घोषित केले आहे, ज्यामुळे येथील वन्यजीवांचे आणि त्यांच्या नैसर्गिक अधिवासाचे रक्षण होते.
संवर्धन प्रयत्न: शासनाच्या आणि स्वयंसेवी संस्थांच्या मदतीने येथे वन्यजीवांच्या संवर्धनासाठी विविध प्रयत्न केले जातात, ज्यात शिकार प्रतिबंध आणि अधिवास सुधारणे यांचा समावेश आहे. 🚫🔫

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-30.07.2025-बुधवार.
===========================================