स्वातंत्र्य संग्रामातील काव्य आणि साहित्याचे योगदान-1=

[Atul Kaviraje]

स्वातंत्र्य संग्रामातील काव्य आणि साहित्याचे योगदान-

भारताच्या स्वातंत्र्य संग्रामात केवळ तलवारी आणि बंदुकीचीच नव्हे, तर शब्द आणि विचारांचीही महत्त्वाची भूमिका होती. काव्य आणि साहित्याने लोकांना जागृत करण्याचे, त्यांच्यात देशभक्तीची भावना भरण्याचे आणि त्यांना अन्यायाविरुद्ध उभे राहण्यास प्रेरित करण्याचे अतुलनीय कार्य केले. ते केवळ मनोरंजनाचे साधन नव्हते, तर एक शक्तिशाली शस्त्र होते ज्याने जन-जन पर्यंत क्रांतीची ज्योत पेटवली. ✊🇮🇳

1. जन-जागृती आणि प्रेरणा स्रोत 📢
स्वातंत्र्य संग्रामादरम्यान साहित्याने झोपलेल्या जनतेला जागृत करण्याचे काम केले. कवी आणि लेखकांनी आपल्या रचनांच्या माध्यमातून ब्रिटीश राजवटीचे अत्याचार आणि भारतीय संस्कृतीवरील हल्ले उघड केले. भारतेंदु हरिश्चंद्र, मैथिलीशरण गुप्त आणि सुभद्रा कुमारी चौहान यांसारख्या साहित्यकारांनी त्यांच्या कविता आणि नाटकांमधून लोकांमध्ये राष्ट्रीय चेतना जागृत केली. त्यांच्या रचना घराघरात पोहोचल्या आणि लोकांना त्यांच्या हक्कांबाबत जागरूक केले.

2. देशभक्तीची भावना रुजविणे ❤️
काव्य आणि साहित्याने लोकांच्या हृदयात देशभक्तीची खोल भावना निर्माण केली. "जन गण मन," "वंदे मातरम," आणि "सरफरोशी की तमन्ना" यांसारख्या गाण्यांनी आणि कवितांनी लाखो लोकांना एकत्र आणले. ही गाणी मिरवणुका, सभा आणि निदर्शनांमध्ये गायली जात होती, ज्यामुळे लोकांमध्ये उत्साह आणि त्यागाची भावना वाढली. या गाण्यांनी त्यांना हे जाणवून दिले की ते एका मोठ्या उद्दिष्टासाठी लढत आहेत.

3. ब्रिटीश धोरणांची टीका आणि प्रतिकार 📝
साहित्यकारांनी आपल्या लेखणीतून ब्रिटीश सरकारची दडपशाही धोरणे, आर्थिक शोषण आणि सामाजिक असमानता यावर तीव्र प्रहार केला. प्रेमचंद यांच्या कथा आणि कादंबऱ्यांनी ग्रामीण भारतातील दुर्दशा आणि शेतकऱ्यांच्या शोषणावर प्रकाश टाकला. त्यांच्या कथांनी सामान्य माणसाचे संघर्ष समोर आणले आणि लोकांना अन्यायाविरुद्ध आवाज उठवण्यासाठी प्रेरित केले.

4. सांस्कृतिक ओळख पुनरुज्जीवित करणे 🎭
इंग्रजांनी भारतीय संस्कृती आणि परंपरांना कमी लेखण्याचा प्रयत्न केला. याला प्रत्युत्तर म्हणून, साहित्यकारांनी भारताचा गौरवशाली भूतकाळ, त्याची समृद्ध संस्कृती आणि ज्ञान-विज्ञानाचा वारसा त्यांच्या रचनांच्या माध्यमातून पुन्हा स्थापित केला. रवींद्रनाथ टागोर आणि बंकिम चंद्र चटर्जी यांसारख्या लेखकांनी भारतीय तत्त्वज्ञान, इतिहास आणि कलेवर आधारित रचना लिहून लोकांमध्ये त्यांच्या सांस्कृतिक ओळखीबद्दल अभिमानाची भावना निर्माण केली. हे सांस्कृतिक पुनरुत्थान स्वातंत्र्य संग्रामाचा एक महत्त्वाचा भाग होते.

5. क्रांती आणि त्यागाची प्रेरणा ⚔️
अनेक साहित्यिक कृतींनी थेट क्रांती आणि त्यागाचे आवाहन केले. भगतसिंग आणि सुखदेव यांसारख्या क्रांतिकारकांनीही तुरुंगात असताना साहित्याचा अभ्यास केला आणि त्यांची विचारधारा कविता आणि लेखांच्या माध्यमातून व्यक्त केली. रामप्रसाद बिस्मिल यांची "सरफरोशी की तमन्ना" यांसारख्या रचना क्रांतिकारकांमध्ये खूप लोकप्रिय होत्या आणि त्यांना देशासाठी मरून जाण्याची प्रेरणा देत होत्या. या रचना केवळ शब्द नव्हत्या, तर प्रेरणेची आग होत्या.

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-30.07.2025-बुधवार.
===========================================