संत सेना महाराज-धन्य महाराज पुंडलिक मुनी-2

[Atul Kaviraje]

                          "संत चरित्र"
                         ------------

        संत सेना महाराज-

दुसरे कडवे: 'वैकुठीचा सखा आणिला भूतला लागोणी।'
या ओळीमध्ये भक्ताच्या सामर्थ्याचे आणि ईश्वराच्या भक्ताधीनतेचे उत्कृष्ट दर्शन घडते. 'वैकुंठीचा सखा' म्हणजे साक्षात भगवान विष्णू, जे वैकुंठात वास करतात. त्यांना 'सखा' संबोधून संत सेना महाराज ईश्वराशी असलेल्या जिव्हाळ्याच्या नात्यावर भर देतात. ईश्वर हा केवळ एक न्यायाधीश नाही, तर तो भक्तांचा मित्र, साथीदार आणि त्यांच्या पाठीशी उभा राहणारा आधारस्तंभ आहे.

'आणिला भूतला लागोणी' या शब्दांतून पुंडलिकांच्या भक्तीचे अलौकिक सामर्थ्य स्पष्ट होते. सामान्यतः मानव ईश्वराच्या दारी जातो, त्याला प्रसन्न करण्याचा प्रयत्न करतो, परंतु येथे परिस्थिती उलट आहे. पुंडलिकांच्या निस्सीम भक्तीने ईश्वराला स्वतः पृथ्वीवर यावे लागले. ही घटना दर्शवते की, खऱ्या आणि निस्वार्थ भक्तीमध्ये इतकी शक्ती असते की ती ईश्वरालाही भक्ताच्या इच्छेनुसार कार्य करण्यास प्रवृत्त करते. पंढरपूर हे आज महाराष्ट्राचे पंढरी म्हणून ओळखले जाते, जिथे लाखो भाविक विठ्ठलाच्या दर्शनासाठी येतात. हे सर्व पुंडलिकांच्या त्यागामुळे आणि भक्तीमुळे शक्य झाले, हीच भावना या ओळीतून व्यक्त होते. यातून भक्तीची श्रेष्ठता आणि ईश्वराची भक्तांवरील अपार प्रीती अधोरेखित होते.

आरंभ (Introduction)
भारतीय संस्कृतीत संतांचे स्थान अनमोल आहे. त्यांनी समाजाला योग्य दिशा दिली आणि भक्तीचे महत्त्व समजावले. संत सेना महाराज हे अशाच महान संतांपैकी एक, ज्यांनी आपल्या अभंगातून समाजप्रबोधनाचे कार्य केले. त्यांचा 'धन्य महाराज पुंडलिक मुनी। वैकुठीचा सखा आणिला भूतला लागोणी।' हा अभंग पुंडलिकांच्या निस्सीम भक्तीचे आणि विठ्ठलाच्या भक्ताधीनतेचे एक सुंदर उदाहरण आहे. हा अभंग केवळ पंढरपूरच्या विठ्ठल मंदिराच्या स्थापनेची कथा सांगत नाही, तर मातृ-पितृभक्ती, निष्ठा आणि निस्वार्थ सेवा या मूल्यांचे महत्त्वही अधोरेखित करतो. या अभंगाचा सखोल अभ्यास करून आपण भक्तीचे खरे स्वरूप आणि ईश्वरी कृपेचे रहस्य समजू शकतो.

समारोप (Conclusion)
संत सेना महाराजांचा हा अभंग केवळ दोन ओळींचा असला तरी तो भक्तीच्या सामर्थ्याचा आणि ईश्वराच्या कृपाछत्राचा एक सखोल संदेश देतो. पुंडलिक मुनींनी केवळ आपल्या आई-वडिलांची सेवा करून ईश्वराला पृथ्वीवर आणले नाही, तर त्यांनी येणाऱ्या पिढ्यांसाठी एक आदर्श भक्तीमार्ग निर्माण केला. हा अभंग आपल्याला शिकवतो की, ईश्वराला प्रसन्न करण्यासाठी केवळ कर्मकांड किंवा बाह्य विधी पुरेसे नाहीत, तर खरी भक्ती मनाची शुद्धता, निःस्वार्थ सेवा आणि कर्तव्याप्रती निष्ठा यांतून प्रकट होते. पुंडलिकांच्या उदाहरणावरून हे स्पष्ट होते की, जेव्हा भक्त आपल्या कर्तव्याला प्राधान्य देतो आणि निःस्वार्थ भावाने सेवा करतो, तेव्हा ईश्वर स्वतः त्याच्यासाठी प्रकट होतो.

या अभंगातून मिळणारा सर्वात महत्त्वाचा निष्कर्ष हा आहे की, ईश्वर हा भक्तांच्या अधीन असतो. तो कोणत्याही बाह्य शक्तीने नव्हे, तर भक्ताच्या शुद्ध प्रेमाने आणि भक्तीने आकर्षित होतो. पंढरपूरचा विठ्ठल हे या भक्ताधीनतेचे जिवंत प्रतीक आहे. संत सेना महाराजांनी या अभंगातून पुंडलिकांच्या महान कार्याचा गौरव करून मानवी प्रयत्नांचे आणि भक्तीचे महत्त्व सिद्ध केले आहे.

निष्कर्ष (Summary/Inference)
'धन्य महाराज पुंडलिक मुनी। वैकुठीचा सखा आणिला भूतला लागोणी।' हा संत सेना महाराजांचा अभंग पुंडलिकांच्या मातृ-पितृभक्तीचे आणि त्यातून प्रकट झालेल्या ईश्वरी सामर्थ्याचे प्रतीक आहे. या अभंगातून हे स्पष्ट होते की:

मातृ-पितृभक्तीचे महत्त्व: पुंडलिकांच्या जीवनातून हे सिद्ध होते की, आई-वडिलांची सेवा हीच खरी ईश्वरसेवा आहे.

भक्तीचे सामर्थ्य: निस्सीम भक्तीत इतकी शक्ती असते की ती साक्षात ईश्वरालाही भूलोकी येण्यास प्रवृत्त करते.

ईश्वराची भक्ताधीनता: विठ्ठलाने पुंडलिकांसाठी विटेवर उभे राहणे हे ईश्वराच्या भक्तांवरील अपार प्रेमाचे आणि त्याच्या भक्ताधीनतेचे द्योतक आहे.

सेवाभाव आणि कर्तव्यनिष्ठा: पुंडलिकांनी आपल्या कर्तव्याला (आई-वडिलांच्या सेवेला) सर्वोच्च प्राधान्य दिले, ज्यामुळे त्यांना ईश्वरी साक्षात्कार झाला.

पंढरपूरचे महत्त्व: पंढरपूर हे केवळ एक तीर्थक्षेत्र नाही, तर ते पुंडलिकांच्या भक्तीचे आणि विठ्ठलाच्या कृपेचे एक जिवंत उदाहरण आहे.

थोडक्यात, हा अभंग आपल्याला खरी भक्ती, निस्वार्थ सेवा आणि कर्तव्याप्रती निष्ठा या मूल्यांचे महत्त्व शिकवतो, जे केवळ आध्यात्मिक नव्हे, तर मानवी जीवनासाठीही मार्गदर्शक आहेत.

अशा भक्त पुंडलिकाचे पुढे प्रथम सेनाजी नत होतात.

संत सेनाजींनी आपल्या अभंगगाथेत अनेक अभंगांमधून संत महिमा गायिलेला आहे. ज्या ज्ञानेश्वरांना अवघे संत गुरुमाऊली म्हणून आदराने पुकारतात.

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-31.07.2025-गुरुवार.
===========================================