मूल्य आधारित शिक्षण व्यवस्था- मूल्य आधारित शिक्षण प्रणाली-1

[Atul Kaviraje]

मूल्य आधारित शिक्षण व्यवस्था-

मूल्य आधारित शिक्षण प्रणाली-

शिक्षण म्हणजे केवळ पुस्तकांतून ज्ञान मिळवणे नव्हे, तर ते व्यक्तीच्या सर्वांगीण विकासाचे माध्यम आहे. मूल्य आधारित शिक्षण प्रणालीचा उद्देश विद्यार्थ्यांना शैक्षणिकदृष्ट्या सक्षम करण्यासोबतच नैतिक, सामाजिक आणि मानवी मूल्यांनी समृद्ध करणे हा आहे. हे असे शिक्षण आहे जे त्यांना केवळ नोकरीसाठी तयार करत नाही, तर एक जबाबदार नागरिक आणि एक चांगला माणूस बनवते. आजच्या बदलत्या परिस्थितीत, जिथे तांत्रिक प्रगती होत आहे, पण मानवी मूल्यांमध्ये घटही दिसून येत आहे, तिथे अशा शिक्षण प्रणालीची आवश्यकता आणखी महत्त्वाची ठरते.

1. मूल्य आधारित शिक्षणाचा अर्थ 📚➡️❤️
मूल्य आधारित शिक्षण ही अशी प्रणाली आहे जी विद्यार्थ्यांना केवळ माहिती आणि कौशल्ये प्रदान करत नाही, तर त्यांना नैतिकता, प्रामाणिकपणा, आदर, करुणा, जबाबदारी आणि नागरिकत्व यांसारख्या गुणांनीही सुसज्ज करते. त्याचे ध्येय असे समाज निर्माण करणे आहे जिथे व्यक्ती केवळ स्वतःबद्दल विचार न करता, तर इतरांबद्दल आणि पर्यावरणाबद्दलही संवेदनशील असतील.

उदाहरण: एखाद्या शाळेत विद्यार्थ्यांना केवळ विज्ञान शिकवण्याऐवजी, त्यांना निसर्गाच्या संवर्धनाचे महत्त्वही शिकवणे.

चिन्ह: 🌱, 💡

इमोजी सारांश: ज्ञानासोबत चांगले संस्कार. 🧠💖

2. आधुनिक शिक्षणातील आव्हाने 📉
आजची शिक्षण प्रणाली अनेकदा स्पर्धा आणि गुण-आधारित झाली आहे, ज्यामुळे विद्यार्थ्यांवर प्रचंड दबाव येतो. या प्रणालीमध्ये अनेकदा नैतिक आणि सामाजिक मूल्यांकडे दुर्लक्ष केले जाते, ज्यामुळे चारित्र्य निर्मिती मागे पडते.

उदाहरण: विद्यार्थी चांगले गुण मिळवण्यासाठी कॉपी करतात किंवा अनैतिक साधनांचा वापर करतात, कारण त्यांचे एकमेव ध्येय निकाल असते.

चिन्ह: 🏃�♀️💨, 😟

इमोजी सारांश: फक्त गुणांची शर्यत, मूल्यांची कमतरता. 📊😥

3. मूल्य आधारित शिक्षणाची आवश्यकता 🚀
वेगाने बदलणाऱ्या जगात, जिथे तांत्रिक विकास होत आहे, पण नैतिक घसरण, भ्रष्टाचार आणि सामाजिक असहिष्णुता यांसारख्या समस्या वाढत आहेत, तिथे मूल्य आधारित शिक्षणाची नितांत आवश्यकता आहे. समाजात शांतता, सलोखा आणि माणुसकी वाढवण्यासाठी हे अनिवार्य आहे.

उदाहरण: सायबरबुलिंग (cyberbullying) आणि ऑनलाइन फसवणूक यांसारख्या समस्या रोखण्यासाठी विद्यार्थ्यांमध्ये नैतिकता आणि जबाबदारीची भावना विकसित करणे.

चिन्ह: 🌐, 🆘

इमोजी सारांश: बदलत्या जगात नैतिकता आवश्यक. 🌍🛡�

4. अभ्यासक्रमात मूल्यांचा समावेश 📖➕💖
मूल्य आधारित शिक्षण केवळ एक स्वतंत्र विषय म्हणून नव्हे, तर संपूर्ण अभ्यासक्रमात एकत्रित केले पाहिजे. प्रत्येक विषयाला नैतिक आणि सामाजिक संदर्भांशी जोडून शिकवले पाहिजे.

उदाहरण: इतिहास शिकवताना केवळ तथ्ये लक्षात न ठेवता, विविध संस्कृती आणि समाजांबद्दल आदर आणि सहिष्णुतेच्या मूल्यांवर भर देणे. विज्ञानात पर्यावरणीय नैतिकता शिकवणे.

चिन्ह: 🔗, ✅

इमोजी सारांश: प्रत्येक विषयात मूल्यांना जोडणे. 📚➕💡

5. शिक्षकांची भूमिका 👩�🏫👨�🏫
शिक्षक मूल्य आधारित शिक्षणाचे आधारस्तंभ आहेत. ते केवळ ज्ञान देणारेच नाहीत, तर आदर्श व्यक्ती (रोल मॉडेल) देखील असतात. त्यांचे स्वतःचे वर्तन आणि त्यांनी शिकवलेली मूल्ये विद्यार्थ्यांवर खोलवर परिणाम करतात. शिक्षकांना मूल्ये स्वतः आत्मसात करावी लागतील आणि त्यांना विद्यार्थ्यांमध्ये विकसित करण्यासाठी प्रशिक्षित केले पाहिजे.

उदाहरण: एक शिक्षक जो स्वतः प्रामाणिकपणा आणि वेळेचे महत्त्व पाळतो, त्याचे विद्यार्थीही हे गुण स्वीकारण्यास प्रेरित होतात.

चिन्ह: 🌟, 🤝

इमोजी सारांश: शिक्षकच आदर्श, मूल्यांचा प्रसारक. 👩�🏫✨

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-31.07.2025-गुरुवार.
===========================================