संत सेना महाराज-निवृत्ती निवृत्ती। म्हणता पाप नुरेचि-1

[Atul Kaviraje]

                          "संत चरित्र"
                         ------------

        संत सेना महाराज-

पण त्यांनाही ज्ञानामृत देणाऱ्या त्यांचे गुरू निवृत्तीनाथांची थोरखी सेनाजी सांगताना दिसतात.

     "निवृत्ती निवृत्ती। म्हणता पाप नुरेचि।

     जप करिता त्रिअक्षरी। मुक्ती लोळे चरणावरी।॥ "

## संत सेना महाराजांच्या अभंगाचा सखोल भावार्थ: "निवृत्ती निवृत्ती। म्हणता पाप नुरेचि। जप करिता त्रिअक्षरी। मुक्ती लोळे चरणावरी।॥"

### आरंभ

संत सेना महाराज हे वारकरी संप्रदायातील एक महत्त्वाचे संत कवी होते. त्यांच्या अभंगातून त्यांनी भक्तीचे, नामस्मरणाचे आणि वैराग्याचे महत्त्व सोप्या आणि प्रभावी भाषेत मांडले आहे. प्रस्तुत अभंगात संत सेना महाराजांनी केवळ निवृत्तीचा ध्यास घेण्यापेक्षा **'त्रिअक्षरी' मंत्राच्या जपाचे** (बहुधा 'राम', 'हरी' किंवा 'ओम') महत्त्व अधोरेखित केले आहे. नुसते 'निवृत्ती' (या सांसारिक जबाबदाऱ्यातून मुक्तता) असे म्हणत राहिल्याने पापे नष्ट होत नाहीत, तर भगवंताच्या नामाच्या जपानेच खरी मुक्ती मिळते, हा संदेश ते या अभंगातून देतात.

### प्रत्येक कडव्याचा अर्थ आणि विस्तृत विवेचन

या अभंगात दोनच ओळी असल्या तरी त्यांचा अर्थ अत्यंत सखोल आणि जीवनाच्या परम सत्याकडे निर्देश करणारा आहे.

**१. "निवृत्ती निवृत्ती। म्हणता पाप नुरेचि।"**

* **अर्थ:** केवळ 'निवृत्ती' (संन्यास, संसारत्याग, मोक्ष) असे उच्चारल्याने किंवा त्याबद्दल बोलल्याने पापे नष्ट होत नाहीत.
* **विस्तृत विवेचन:**
    * या ओळीतून संत सेना महाराज एक महत्त्वाचा गैरसमज दूर करत आहेत. अनेकदा लोक असे मानतात की संन्यासी झाल्यावर, जगापासून दूर गेल्यावर किंवा केवळ मोक्षाची इच्छा बाळगल्याने त्यांचे संचित आणि क्रियमाण पाप नाहीसे होते. परंतु, संत सेना महाराज सांगतात की **केवळ शाब्दिक उच्चाराने किंवा मानसिक इच्छेने पापांचा क्षय होत नाही.**
    * 'निवृत्ती' म्हणजे केवळ कर्मत्याग नव्हे, तर तो वैराग्ययुक्त अंतःकरणाचा परिणाम असतो. जोपर्यंत मनात आसक्ती, काम, क्रोध, लोभ यांसारखे विकार आहेत, तोपर्यंत केवळ बाह्यतः निवृत्त झाल्याने किंवा 'निवृत्ती' चा जप केल्याने पापे शिल्लक राहतात. पापांचे मूळ हे मनात असते आणि ते केवळ वरवरच्या बोलण्याने किंवा कृतीने नाहीसे होत नाही.
    * **उदाहरणार्थ:** एखादा माणूस केवळ "मी आता प्रामाणिक झालो आहे" असे बोलत राहिला, पण प्रत्यक्षात त्याचे विचार आणि कृती अप्रामाणिकच राहिल्या, तर त्याचे प्रामाणिक असण्याचे बोलणे व्यर्थ आहे. त्याचप्रमाणे, केवळ 'निवृत्ती' म्हणत राहिल्याने पापांचा समूळ नाश होत नाही. त्यासाठी आंतरिक शुद्धी आणि योग्य साधना आवश्यक आहे.

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-01.08.2025-शुक्रवार.
===========================================