लोकशाहीर अण्णाभाऊ साठे (१९२०) - एक multifaceted व्यक्तिमत्व-1-

[Atul Kaviraje]

लोकशाहीर अण्णाभाऊ साठे (१९२०) - प्रख्यात मराठी साहित्यिक, लोककवी, समाजसुधारक आणि लोकनाट्यकार.-

लोकशाहीर अण्णाभाऊ साठे (१९२०) - एक multifaceted व्यक्तिमत्व-

परिचय

लोकशाहीर अण्णाभाऊ साठे, ज्यांचे पूर्ण नाव तुकाराम भाऊराव साठे (जन्म: १ ऑगस्ट १९२०, वाटेगाव, सांगली; मृत्यू: १८ जुलै १९६९, मुंबई), हे एक प्रख्यात मराठी साहित्यिक, लोककवी, समाजसुधारक आणि लोकनाट्यकार होते. दलित साहित्यातील एक अग्रगण्य व्यक्तिमत्त्व म्हणून त्यांची ओळख आहे. त्यांचे जीवन आणि कार्य हे विषमतेविरुद्धच्या त्यांच्या अविरत संघर्षाचे प्रतीक आहे. त्यांनी आपल्या लेखणीतून आणि लोककलांच्या माध्यमातून समाजातील उपेक्षित आणि वंचितांचे दुःख प्रभावीपणे मांडले.

अण्णाभाऊ साठे यांचे जीवन आणि संघर्ष
अण्णाभाऊ साठे यांचा जन्म एका मातंग समाजात झाला, जो त्याकाळी महाराष्ट्रात अस्पृश्य मानला जात होता. गरिबी आणि सामाजिक भेदभावामुळे त्यांना औपचारिक शिक्षण मिळू शकले नाही. मात्र, त्यांनी स्वतःच्या प्रयत्नांनी वाचन-लेखन शिकून घेतले. मुंबईत आल्यानंतर त्यांनी गिरणी कामगार म्हणून काम केले, जिथे त्यांना कामगारांचे शोषण आणि त्यांचे हाल जवळून अनुभवता आले. या अनुभवांनीच त्यांना पुढे समाज सुधारणेसाठी प्रेरित केले.

साहित्यिक योगदान
अण्णाभाऊ साठे यांनी कथा, कादंबऱ्या, पोवाडे, लावण्या, लोकनाट्ये आणि प्रवासवर्णने अशा विविध साहित्य प्रकारांत विपुल लेखन केले. त्यांची 'फकिरा', 'वैजयंता', 'चिखलातील कमळ', 'वारणेचा वाघ' यांसारख्या कादंबऱ्या विशेष गाजल्या. त्यांच्या कथासंग्रहांमध्ये 'कृष्णकाठच्या कथा', 'खुळंवाडी' यांचा समावेश आहे. त्यांनी सुमारे ३५ कादंबऱ्या, १४ कथासंग्रह, अनेक पोवाडे, लावण्या आणि लोकनाट्ये लिहिली. त्यांच्या साहित्यातून त्यांनी दलित, कामगार आणि कष्टकरी लोकांच्या जीवनाचे वास्तववादी चित्रण केले.

लोककला आणि समाजसुधारणेचे माध्यम
अण्णाभाऊ साठे यांनी लोककलांना समाजसुधारणेचे प्रभावी माध्यम बनवले. त्यांनी आपल्या पोवाडे, लावण्या आणि लोकनाट्यांच्या माध्यमातून दलित, कष्टकरी आणि वंचितांच्या व्यथा समाजासमोर मांडल्या. 'माझी मुंबई', 'अकलेची गोष्ट', 'फकिरा', 'इनामदार' यांसारख्या त्यांच्या लोकनाट्यांनी समाजाला जागे करण्याचे काम केले. त्यांच्या कलाकृतींनी लोकांना अन्यायविरुद्ध आवाज उठवण्यास प्रोत्साहित केले.

मार्क्सवादी आणि आंबेडकरवादी विचारसरणीचा प्रभाव
अण्णाभाऊ साठे यांच्यावर मार्क्सवादी आणि आंबेडकरवादी विचारसरणीचा प्रभाव होता. त्यांनी डॉ. बाबासाहेब आंबेडकरांच्या विचारांनी प्रेरित होऊन समता आणि न्याय प्रस्थापित करण्यासाठी संघर्ष केला. त्याचबरोबर त्यांनी कामगारांच्या हक्कांसाठी मार्क्सवादी दृष्टिकोन स्वीकारला. त्यांच्या साहित्यातून वर्गीय आणि जातीय विषमतेवर जोरदार प्रहार करण्यात आला.

जागतिक स्तरावर अण्णाभाऊ साठे
अण्णाभाऊ साठे यांचे साहित्य केवळ महाराष्ट्रापुरते मर्यादित राहिले नाही, तर त्याचे अनेक भाषांमध्ये अनुवाद झाले. रशियन भाषेतही त्यांच्या कथा प्रकाशित झाल्या आणि त्यांना सोव्हिएत युनियनमध्ये सन्मानित करण्यात आले. यामुळे त्यांचे विचार आणि कार्य जागतिक पातळीवर पोहोचले.

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-01.08.2025-शुक्रवार.
===========================================