पुरुषोत्तम दास टंडन (१८८२) - राष्ट्रभाषेचे पुरस्कर्ते आणि 'भारतरत्न' 🇮🇳-

[Atul Kaviraje]

पुरुषोत्तम दास टंडन (१८८२) - 'भारतरत्न' पुरस्कार विजेते, राष्ट्रभाषा हिंदीचे प्रबल समर्थक आणि अखिल भारतीय काँग्रेसचे अध्यक्ष.-

पुरुषोत्तम दास टंडन (१८८२) - राष्ट्रभाषेचे पुरस्कर्ते आणि 'भारतरत्न' 🇮🇳

परिचय

पुरुषोत्तम दास टंडन (जन्म: १ ऑगस्ट १८८२, अलाहाबाद; मृत्यू: १ जुलै १९६२), हे 'भारतरत्न' पुरस्कार विजेते, एक महान स्वातंत्र्यसैनिक, राजकारणी आणि राष्ट्रभाषा हिंदीचे प्रखर समर्थक होते. त्यांना 'राजर्षी' या नावानेही ओळखले जात असे. त्यांचे जीवन भारताच्या स्वातंत्र्यासाठी आणि हिंदी भाषेच्या विकासासाठी समर्पित होते. त्यांनी भारतीय राजकारण आणि समाजकारण या दोन्हींमध्ये महत्त्वपूर्ण योगदान दिले.

प्रारंभिक जीवन आणि शिक्षण
पुरुषोत्तम दास टंडन यांचा जन्म अलाहाबाद (आता प्रयागराज), उत्तर प्रदेश येथे झाला. त्यांनी कायद्याचे शिक्षण घेतले आणि वकिली केली. मात्र, लवकरच ते महात्मा गांधींच्या विचारांनी प्रभावित झाले आणि स्वातंत्र्य संग्रामात सामील झाले. त्यांचे विद्यार्थीदशेपासूनच समाजसेवा आणि सार्वजनिक कार्याकडे कल होता.

स्वातंत्र्य संग्रामातील सहभाग
टंडनजींनी असहकार आंदोलन, सविनय कायदेभंग आंदोलन आणि भारत छोडो आंदोलन यांसारख्या प्रमुख स्वातंत्र्य संग्रामात सक्रिय सहभाग घेतला. त्यांना अनेक वेळा तुरुंगवास भोगावा लागला. त्यांचे देशासाठी असलेले समर्पण आणि त्याग अतुलनीय होते. ते महात्मा गांधी आणि पंडित जवाहरलाल नेहरू यांच्या जवळचे सहकारी होते.

राष्ट्रभाषा हिंदीचे प्रबल समर्थक
पुरुषोत्तम दास टंडन यांना राष्ट्रभाषा हिंदीचे सर्वात मोठे पुरस्कर्ते मानले जाते. त्यांनी हिंदी भाषेच्या प्रचारासाठी आणि प्रसारासाठी आपले जीवन समर्पित केले. १९१० मध्ये त्यांनी 'हिंदी साहित्य संमेलन' ची स्थापना केली, ज्याचा उद्देश हिंदीला अखिल भारतीय स्तरावर पोहोचवणे हा होता. हिंदी ही भारताची राष्ट्रीय भाषा असावी, यासाठी त्यांनी अथक प्रयत्न केले. त्यांच्या प्रयत्नांमुळेच हिंदीला अधिकृत भाषेचा दर्जा मिळण्यास मदत झाली. 🗣�📖

अखिल भारतीय काँग्रेसचे अध्यक्षपद
१९५० मध्ये पुरुषोत्तम दास टंडन यांनी नाशिक येथे झालेल्या अखिल भारतीय काँग्रेसच्या अधिवेशनाचे अध्यक्षपद भूषवले. हे पद त्यांच्या राजकीय कारकिर्दीतील एक महत्त्वाचा टप्पा होता. त्यांच्या अध्यक्षतेखाली काँग्रेसने अनेक महत्त्वाचे निर्णय घेतले आणि देशाच्या विकासासाठी अनेक योजना आखल्या.

राजकीय आणि सामाजिक योगदान
टंडनजींनी उत्तर प्रदेश विधानसभेचे सदस्य म्हणूनही काम केले. ते उत्तर प्रदेशचे मुख्यमंत्री देखील होते. स्वातंत्र्यानंतर त्यांनी संविधान सभेचे सदस्य म्हणून देशाचे संविधान तयार करण्यात महत्त्वाची भूमिका बजावली. त्यांनी शिक्षण आणि समाज सुधारणांच्या क्षेत्रातही मोठे योगदान दिले. ते गांधीवादी विचारसरणीचे निष्ठावान अनुयायी होते आणि ग्राम स्वराज्य आणि सर्वोदय या संकल्पनांवर त्यांचा विश्वास होता. 👨�⚖️🏛�

'भारतरत्न' पुरस्काराने सन्मानित
१९६१ मध्ये, भारत सरकारने पुरुषोत्तम दास टंडन यांना त्यांच्या राष्ट्रसेवेसाठी आणि हिंदी भाषेच्या विकासासाठी केलेल्या अतुलनीय योगदानाबद्दल भारताचा सर्वोच्च नागरी सन्मान 'भारतरत्न' प्रदान केला. हा त्यांच्या कार्याचा आणि त्यागाचा यथोचित गौरव होता. 🏆🇮🇳

महत्त्वाच्या ऐतिहासिक घटना आणि संदर्भ
पुरुषोत्तम दास टंडन यांचे जीवन हे भारतीय राष्ट्रवादाचे आणि हिंदी भाषेवरील त्यांच्या निष्ठेचे प्रतीक आहे. त्यांनी अशा काळात हिंदीच्या प्रचारासाठी काम केले, जेव्हा भाषिक वाद तीव्र होते. त्यांचे योगदान आजही हिंदी भाषेच्या आणि भारतीय एकतेच्या संदर्भात महत्त्वाचे मानले जाते.

निष्कर्ष आणि समारोप
पुरुषोत्तम दास टंडन हे एक दूरदृष्टीचे नेते, निस्वार्थ देशभक्त आणि हिंदीचे महान सेवक होते. त्यांनी आपले जीवन देशाच्या स्वातंत्र्यासाठी आणि राष्ट्रभाषेच्या उन्नतीसाठी समर्पित केले. त्यांचे कार्य आणि विचार आजही आपल्याला प्रेरणा देतात. त्यांना दिलेला 'भारतरत्न' हा खऱ्या अर्थाने त्यांच्या कार्याचा गौरव आहे.

मुख्य मुद्दे आणि विश्लेषण
राष्ट्रभाषा हिंदीचे पुरस्कर्ते: टंडनजींचे हिंदीसाठी असलेले प्रेम आणि त्यांनी या भाषेच्या प्रचारासाठी केलेले कार्य हे त्यांचे सर्वात महत्त्वाचे योगदान आहे.

स्वातंत्र्य संग्रामातील सक्रिय सहभाग: त्यांनी विविध आंदोलनांमध्ये भाग घेऊन अनेकदा तुरुंगवास पत्करला, हे त्यांचे देशासाठी असलेले समर्पण दर्शवते.

अखिल भारतीय काँग्रेसचे अध्यक्ष: हे पद त्यांच्या राजकीय प्रभावाचे आणि नेतृत्वाचे प्रतीक आहे.

भारतरत्न पुरस्कार: त्यांच्या राष्ट्रसेवेची आणि भाषिक योगदानाची ही सर्वोच्च पावती आहे.

'राजर्षी' पदवी: त्यांच्या साधेपणा, त्याग आणि चारित्र्यामुळे त्यांना ही आदरार्थी पदवी मिळाली.

उभ्या मनोचित्र (Vertical Mind Map Chart)

    A[पुरुषोत्तम दास टंडन]
    A --> B[जन्म: १ ऑगस्ट १८८२, अलाहाबाद]
    A --> C[मृत्यू: १ जुलै १९६२]
    A --> D[पदवी: 'राजर्षी']
    A --> E[शिक्षण: कायद्याचे (वकिली)]
    A --> F[स्वातंत्र्य संग्रामातील सहभाग]
    F --> G[असहकार, सविनय कायदेभंग, भारत छोडो]
    A --> H[राष्ट्रभाषा हिंदीचे प्रबल समर्थक]
    H --> I[१९१०: हिंदी साहित्य संमेलन स्थापना]
    A --> J[राजकीय कारकीर्द]
    J --> K[१९५०: अखिल भारतीय काँग्रेस अध्यक्ष]
    J --> L[उत्तर प्रदेश विधानसभा सदस्य]
    J --> M[संविधान सभेचे सदस्य]
    A --> N[पुरस्कार: १९६१ 'भारतरत्न']
    A --> O[विचारधारा: गांधीवादी, देशभक्त]
    A --> P[योगदान: हिंदी प्रचार, स्वातंत्र्य, समाजसेवा]

इमोजी सारांश
🇮🇳 देशभक्त 🗣� हिंदी समर्थक 🏆 भारतरत्न ✊ स्वातंत्र्यसैनिक 🏛� काँग्रेस अध्यक्ष 📖 लेखक 👨�⚖️ राजकारणी 🙏 राजर्षी

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-01.08.2025-शुक्रवार.
===========================================