पिंगली वेंकय्या (१८७६) - तिरंग्याचे शिल्पकार 🇮🇳🚩-1-

[Atul Kaviraje]

पिंगली वेंकय्या (१८७६) - भारतीय स्वातंत्र्यसैनिक आणि भारतीय राष्ट्रध्वज, तिरंग्याचे रचनाकार.-

पिंगली वेंकय्या (१८७६) - तिरंग्याचे शिल्पकार 🇮🇳🚩

परिचय

पिंगली वेंकय्या (जन्म: २ ऑगस्ट १८७६, भटकलमुरु, आंध्र प्रदेश; मृत्यू: ४ जुलै १९६३) हे एक भारतीय स्वातंत्र्यसैनिक, शिक्षणतज्ज्ञ, भूगर्भशास्त्रज्ञ, लेखक आणि सर्वात महत्त्वाचे म्हणजे भारतीय राष्ट्रध्वज, तिरंग्याचे रचनाकार म्हणून ओळखले जातात. त्यांचे जीवन देशाच्या सेवेला आणि राष्ट्रवादाच्या विचारांना समर्पित होते. त्यांनी केवळ ध्वजाची रचनाच केली नाही, तर भारताच्या स्वातंत्र्यासाठीही महत्त्वाचे योगदान दिले.

प्रारंभिक जीवन आणि शिक्षण
पिंगली वेंकय्या यांचा जन्म आंध्र प्रदेशातील कृष्णा जिल्ह्यातील भटकलमुरु या गावात एका तेलुगू ब्राह्मण कुटुंबात झाला. त्यांचे प्रारंभिक शिक्षण स्थानिक शाळेत झाले. नंतर त्यांनी केंब्रिज विद्यापीठातून भूगर्भशास्त्राचे (Geology) शिक्षण घेतले. ते विविध भाषांचे जाणकार होते आणि त्यांना जपानी भाषेतही प्राविण्य होते. त्यांची दूरदृष्टी आणि अनेक विषयांवरील त्यांची पकड त्यांना इतरांपेक्षा वेगळे ठरवत होती. 🎓🌍

स्वातंत्र्य संग्रामातील सहभाग
वेंकय्या यांनी दक्षिण आफ्रिकेतील बोअर युद्धात (१८९९-१९०२) ब्रिटिश सैन्यात सक्रिय सहभाग घेतला होता, जिथे त्यांची महात्मा गांधींशी भेट झाली. गांधीजींच्या विचारांनी ते खूप प्रभावित झाले आणि त्यांच्यात देशसेवेची भावना अधिक बळावली. भारतात परतल्यानंतर ते स्वातंत्र्य संग्रामात सामील झाले आणि त्यांनी राष्ट्रीय कार्यांना वाहून घेतले. ते गांधीजींचे निष्ठावान अनुयायी होते. ✊🇮🇳

राष्ट्रध्वजाची गरज आणि संकल्पना
भारतीय स्वातंत्र्य चळवळ जसजशी तीव्र होत होती, तसतशी देशाला एका अशा राष्ट्रध्वजाची गरज भासू लागली, जो संपूर्ण देशाचे प्रतिनिधित्व करेल आणि लोकांना एकत्र आणेल. १९१६ ते १९२१ या काळात वेंकय्या यांनी विविध देशांच्या ध्वजांचा अभ्यास केला आणि भारतासाठी एक योग्य ध्वज कसा असावा, याचा सखोल विचार केला. त्यांच्या मनात एक असा ध्वज तयार करण्याची इच्छा होती, जो भारताच्या विविधता आणि एकात्मतेचे प्रतीक असेल. 📜🤔

तिरंग्याची रचना आणि महात्मा गांधींशी भेट
१९२१ मध्ये, विजयवाडा येथे झालेल्या भारतीय राष्ट्रीय काँग्रेसच्या अधिवेशनात पिंगली वेंकय्या यांनी महात्मा गांधींना स्वतः तयार केलेला ध्वज सादर केला. हा ध्वज सुरुवातीला लाल (हिंदूंसाठी) आणि हिरव्या (मुस्लिमांसाठी) रंगाचा होता. गांधीजींनी त्यात पांढरा रंग (इतर धर्मांसाठी आणि शांततेसाठी) आणि चरखा (आत्मनिर्भरतेचे प्रतीक) जोडण्याचा सल्ला दिला. यानंतर वेंकय्या यांनी त्यात सुधारणा केली आणि २४ आरे असलेले निळे अशोकचक्र (प्रगती आणि न्यायाचे प्रतीक) चरख्याच्या जागी आणण्याची कल्पना पुढे आली, ज्यामुळे तो आजच्या तिरंग्याचे मूळ स्वरूप बनला. 🚩🎨

ध्वजाचे महत्त्व आणि राष्ट्रीय प्रतीक
पंतप्रधान जवाहरलाल नेहरू यांनी २२ जुलै १९४७ रोजी संविधान सभेत हा ध्वज भारताचा राष्ट्रध्वज म्हणून स्वीकारला. आज आपण जो तिरंगा पाहतो, तो पिंगली वेंकय्या यांच्या मूळ संकल्पनेवर आधारित आहे. हा ध्वज केवळ एक कापडाचा तुकडा नाही, तर तो भारताची एकता, शौर्य, त्याग, शांतता, सत्य आणि प्रगतीचे प्रतीक आहे. त्यातील केशरी रंग त्याग आणि शौर्याचे, पांढरा रंग शांतता आणि सत्याचे, तर हिरवा रंग समृद्धी आणि विश्वासाचे प्रतीक आहे. अशोकचक्र न्याय आणि प्रगती दर्शवते. 🇮🇳🌟

भूगर्भशास्त्रज्ञ आणि लेखक
वेंकय्या हे केवळ स्वातंत्र्यसैनिक नव्हते, तर ते भूगर्भशास्त्रज्ञ म्हणूनही कार्यरत होते. त्यांनी जपानमध्ये कापसाचे विविध प्रकार आणि त्यांच्या लागवडीचा अभ्यास केला होता, त्यामुळे त्यांना 'कॉटन वेंकय्या' असेही म्हटले जात असे. त्यांनी 'अ नॅशनल फ्लॅग फॉर इंडिया' (A National Flag for India) हे पुस्तक लिहिले, ज्यात त्यांनी भारतीय राष्ट्रध्वजाच्या विविध डिझाईन्सची माहिती दिली होती. 📚🌱

अज्ञात नायक आणि विस्मृतीत गेलेले योगदान
दुर्देवाने, पिंगली वेंकय्या यांना त्यांच्या हयातीत त्यांच्या योगदानासाठी अपेक्षित मान्यता मिळाली नाही. त्यांचे जीवन आर्थिक अडचणींनी भरलेले होते. भारताच्या स्वातंत्र्यानंतरही ते दुर्लक्षित राहिले. मात्र, त्यांचे कार्य आणि तिरंग्याच्या रचनेतील त्यांचे योगदान हे भारतीय इतिहासात कायम स्मरणात राहील. अलीकडच्या काळात त्यांना मरणोत्तर सन्मान देण्याचे प्रयत्न झाले आहेत. 😔 forgotten_hero

निष्कर्ष आणि समारोप
पिंगली वेंकय्या हे एक असे महान व्यक्तिमत्व होते, ज्यांनी भारताच्या स्वातंत्र्यासाठी आणि राष्ट्रीय एकात्मतेसाठी आपले जीवन समर्पित केले. भारतीय राष्ट्रध्वज, तिरंगा, हे त्यांचे सर्वात मोठे योगदान आहे, जे आजही प्रत्येक भारतीयाला अभिमानाने उभे राहण्यास प्रेरित करते. तिरंग्याकडे पाहून आपल्याला त्यांची आठवण येते आणि त्यांच्या त्यागाला व दूरदृष्टीला आपण नमन करतो. त्यांचे जीवन हे एका निस्वार्थ राष्ट्रभक्ताचे उत्तम उदाहरण आहे.

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-02.08.2025-शनिवार.
===========================================