श्रीमद्भगवद्गीता- श्लोक २५ -:- भीष्मद्रोणप्रमुखतः सर्वेषां च महीक्षिताम्-

[Atul Kaviraje]

श्रीमद्भगवद्गीता-

श्लोक २५ -:-

भीष्मद्रोणप्रमुखतः सर्वेषां च महीक्षिताम् ।
उवाच पार्थ पश्यैतान् समवेतान्कुरूनिति ॥ २५ ॥

🌼 श्लोक २५:
भीष्मद्रोणप्रमुखतः सर्वेषां च महीक्षिताम् ।
उवाच पार्थ पश्यैतान् समवेतान्कुरूनिति ॥

🔹 शब्दार्थ (SHLOKACHA ARTH):
भीष्म-द्रोण-प्रमुखतः – भीष्म आणि द्रोण यांच्या पुढे (मुख्यतेने)

सर्वेषां महीक्षिताम् – सर्व राजांचा (राजे = महीक्षित)

उवाच – म्हणाला (बोलला)

पार्थ – अर्जुन (कुंतीपुत्र)

पश्य – पाहा

एतान् – ह्या

समवेतान् – एकत्र जमलेल्या

कुरून् – कौरवांना

इति – असे

🪷 सखोल भावार्थ (Sakhol Bhavarth):
या श्लोकात सांगितले आहे की, श्रीकृष्णाने अर्जुनाला युद्धभूमीवर उभे असलेल्या भीष्म, द्रोण यांच्यासारख्या प्रमुख राजे व सेनापती आणि इतर सर्व कौरव सैनिकांकडे पाहण्यास सांगितले. अर्जुनाच्या रथाचे स्थान अशा पद्धतीने ठेवले की, त्याने आपल्या विरोधी बाजूच्या सर्व प्रमुख योद्ध्यांकडे स्पष्टपणे पाहता यावे.

📚 विस्तृत विवेचन (Vistrut Vivechan):
या श्लोकाचे महत्त्व गहन आहे. श्रीकृष्ण अर्जुनाला केवळ युद्धाच्या बाह्य परिस्थिती दाखवत नाही, तर त्याच्या अंतर्मनातील संघर्ष उभा करतो. जेव्हा रथ अशा जागी उभा केला जातो की अर्जुन भीष्म, द्रोण, कृपाचार्य यांच्याकडे थेट पाहतो – तेव्हा त्याच्या मनात द्वंद्व निर्माण होते. त्याच क्षणी, अर्जुनाच्या मनात 'धर्मयुद्ध' आणि 'कुटुंबयुद्ध' यामध्ये काय निवडावे, हा गूढ प्रश्न उभा राहतो.

या श्लोकामुळे गीतेचा "भावनिक संघर्षाचा प्रारंभ" होतो.

🌱 उदाहरण (Udaharan):
समजा एखादा सैनिक युद्धात जातो, पण त्याच्या समोर त्याचेच गुरू, शिक्षक, आणि नातेवाईक असतील, तर त्याचे मन हलतेच. तो विचार करतो, "हे माझे शत्रू आहेत की माझेच लोक?" तसाच भाव अर्जुनाच्या मनात या क्षणी तयार होतो.

🔶 आरंभ (Arambh):
या श्लोकात गीतेतील तणावाची सुरुवात होते. युद्ध केवळ शस्त्रधारी संघर्ष नसून तो भावनिक, नैतिक आणि आध्यात्मिक संघर्ष आहे, हे येथे पहिल्यांदा प्रकर्षाने जाणवते.

🔷 समारोप (Samarop):
श्रीकृष्ण अर्जुनाला फक्त समोरचे सैनिक दाखवत नाहीत, तर त्याच्या अंतर्मनातील युद्धाची सुरुवात करतो. हा क्षण गीतेच्या संपूर्ण प्रवासाचा टर्निंग पॉइंट आहे.

🧭 निष्कर्ष (Nishkarsha):
श्लोक २५ हे एक प्रवेशद्वार आहे जिथून गीतेतील भावनिक आणि आध्यात्मिक प्रवास सुरू होतो. अर्जुनाला युद्धभूमीवर फक्त शत्रू दिसत नाहीत, तर गुरू, नातेवाईक आणि आप्तस्वकीय दिसतात – आणि ते त्याला अंतर्मुख करतात. श्रीकृष्ण हे सर्व जाणून त्याला समोरच्या दृश्यांकडे पाहण्यास उद्युक्त करतो, कारण त्यातूनच गीतेचा खरा उपदेश पुढे येणार आहे.

अर्थ: संजय म्हणाला: हे भारता (धृतराष्ट्रा), अर्जुनाने असे सांगितल्यावर, भगवान श्रीकृष्णांनी तो उत्तम रथ दोन्ही सैन्यांच्या मध्यभागी, भीष्म आणि द्रोणाचार्य यांच्या समोर तसेच इतर सर्व राजांसमोर उभा करून अर्जुनाला म्हटले, "हे पार्था (अर्जुना), युद्धासाठी जमलेल्या या कौरवांना (कुरुवंशीयांना) पहा."

थोडक्यात: श्रीकृष्णांनी अर्जुनाच्या सांगण्यावरून रथ मध्यभागी उभा केला आणि त्याला कौरवांना पाहण्यास सांगितले. 👨�⚖️

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-04.08.2025-सोमवार.
===========================================