संत सेना महाराज-या ज्ञानदेवांचे नित्य नाम घेती वाचे-2-

[Atul Kaviraje]

                          "संत चरित्र"
                         ------------

        संत सेना महाराज-

'उद्धरती त्यांची सकळ कुळे':

'उद्धरती': हा शब्द फार व्यापक अर्थाने वापरला आहे. 'उद्धरणे' म्हणजे केवळ मोक्ष मिळवणे नव्हे, तर भौतिक आणि आध्यात्मिक दोन्ही स्तरांवर प्रगती करणे.

भौतिक स्तरावर: ज्या घरात नामस्मरण होते, तिथे सकारात्मक ऊर्जा येते. घरातील वातावरण शांत आणि आनंदी होते. व्यक्तीच्या मनात समाधान आणि आत्मविश्वास वाढतो, ज्यामुळे त्याचे कार्य अधिक चांगल्या प्रकारे होते आणि जीवनात प्रगती साधता येते. कुटुंबामध्ये सलोखा आणि प्रेम वाढते.

आध्यात्मिक स्तरावर: 'उद्धरणे' म्हणजे जन्म-मृत्यूच्या फेऱ्यातून मुक्त होणे, मोक्ष प्राप्त करणे. संत परंपरेनुसार, केवळ नामस्मरण करणारी व्यक्तीच नव्हे, तर तिच्या कुळातील पूर्वजांनाही या पुण्याईचा लाभ मिळतो. ही संकल्पना हिंदू धर्मात, विशेषतः वारकरी संप्रदायात, फार प्रचलित आहे. भागवत धर्मात, एका भागवत भक्तामुळे त्याच्या अनेक पिढ्या उद्धरतात असे मानले जाते.

'सकळ कुळे': म्हणजे केवळ वर्तमान पिढीच नव्हे, तर भूतकाळातील आणि भविष्यातील सर्व पिढ्या. हे नामस्मरणाचे सामूहिक फल दर्शवते. याचा अर्थ असा की, एका व्यक्तीच्या नामस्मरणाने केवळ त्याचेच कल्याण होत नाही, तर त्याच्या कुटुंबाचे आणि पूर्वजांचेही कल्याण होते. हे संत परंपरेतील 'पितृऋण मुक्ती'च्या संकल्पनेशीही जोडले जाते.

उदाहरण:
संत एकनाथांनी आपल्या अभंगातून नामस्मरणाचे महत्त्व वेळोवेळी सांगितले आहे. त्यांनी स्वतः नामस्मरणाने आपले जीवन धन्य केले आणि त्यांच्या भक्तीमुळे अनेक लोक सन्मार्गाला लागले. तुकोबारायांनी तर 'माझिया जातीचा मज भेटो कोणी' असे म्हणत नामस्मरणाच्या सामुदायिक शक्तीवर जोर दिला. जेव्हा एखादा भक्त खऱ्या मनाने नामस्मरण करतो, तेव्हा त्याच्या घरातील वातावरण शुद्ध होते. समजा, एका कुटुंबात आजी रोज विठ्ठल-नामाचा जप करते. तिच्या या भक्तीमुळे घरात एक सकारात्मक ऊर्जा निर्माण होते, ज्यामुळे कुटुंबातील सदस्यांना मानसिक शांती मिळते, त्यांच्यातील वाद कमी होतात आणि एकोप्याची भावना वाढते. हेच 'सकळ कुळे उद्धरणे' याचे एक प्रात्यक्षिक उदाहरण आहे.

३. समारोप (Conclusion)
संत सेना महाराजांचा हा छोटासा अभंग नामस्मरणाची अगाध शक्ती दर्शवतो. संत ज्ञानेश्वरांचे नामस्मरण केवळ एका शब्दाची पुनरावृत्ती नसून, ती त्यांच्या ज्ञानमय आणि भक्तिमय अस्तित्वाशी जोडणी आहे. हे नामस्मरण केवळ वैयक्तिक उन्नतीसाठीच नव्हे, तर संपूर्ण कुळाच्या उद्धारासाठीही महत्त्वाचे आहे. आजच्या धावपळीच्या जीवनात जेव्हा मानसिक शांती आणि कौटुंबिक सौहार्द कमी होत आहे, तेव्हा संत सेना महाराजांचा हा संदेश अधिकच প্রাসंगिक वाटतो. नामस्मरणाने मन शांत होते, सकारात्मक विचार येतात आणि जीवनात आनंद व समाधान प्राप्त होते.

४. निष्कर्ष (Summary/Inference)
या अभंगातून संत सेना महाराजांनी श्रद्धा आणि नामस्मरण या दोन महत्त्वाच्या मूल्यांवर भर दिला आहे. संत ज्ञानेश्वरांचे नाव घेतल्याने केवळ तात्पुरती शांती मिळत नाही, तर ते शाश्वत कल्याणाचा मार्ग आहे. ही शिकवण आजही तितकीच उपयुक्त आहे, कारण ती आपल्याला आपल्या परंपरेशी जोडून ठेवते आणि आध्यात्मिक प्रगतीसाठी एक सोपा आणि प्रभावी मार्ग दाखवते. नामस्मरण ही केवळ एक धार्मिक क्रिया नसून, ती एक जीवनशैली आहे, जी व्यक्तीला आणि त्याच्या कुटुंबाला उच्च नैतिक आणि आध्यात्मिक स्तरावर घेऊन जाते.

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-04.08.2025-सोमवार.
===========================================