अक्षय ऊर्जा स्रोत:-नूतनीकरणीय ऊर्जा स्रोत: भारताचे भविष्य आणि आव्हाने-

[Atul Kaviraje]

अक्षय ऊर्जा स्रोत: भारताचे भविष्य आणि आव्हाने-

नूतनीकरणीय ऊर्जा स्रोत: भारताचे भविष्य आणि आव्हाने-

नूतनीकरणीय ऊर्जा, ज्याला आपण स्वच्छ ऊर्जा देखील म्हणतो, ती अशी ऊर्जा आहे जी नैसर्गिक प्रक्रियांमधून सतत मिळत राहते. हे असे स्रोत आहेत जे कधीच संपत नाहीत, जसे की सूर्यप्रकाश, हवा, पाणी आणि बायोमास. भारतासारख्या विकसनशील देशासाठी, नूतनीकरणीय ऊर्जेचे महत्त्व केवळ पर्यावरण संरक्षणासाठीच नाही, तर ऊर्जा सुरक्षा आणि आर्थिक विकासासाठी देखील आहे. चला, याच्या विविध पैलूंना 10 प्रमुख मुद्द्यांमध्ये समजून घेऊया.

ऊर्जा सुरक्षा:
भारत आपल्या ऊर्जेच्या गरजांसाठी जीवाश्म इंधनांच्या (पेट्रोलियम, कोळसा) आयातीवर मोठ्या प्रमाणात अवलंबून आहे. नूतनीकरणीय ऊर्जा स्रोतांचा अवलंब करून, आपण हे अवलंबित्व कमी करू शकतो आणि ऊर्जा क्षेत्रात आत्मनिर्भर बनू शकतो. हे आपल्या राष्ट्रीय सुरक्षेसाठी देखील महत्त्वाचे आहे.

हवामान बदलाचा सामना:
जीवाश्म इंधनांच्या ज्वलनामुळे कार्बन डायऑक्साइड आणि इतर ग्रीनहाऊस वायू बाहेर पडतात, जे हवामान बदलाचे प्रमुख कारण आहेत. सौर आणि पवन ऊर्जा यांसारखे नूतनीकरणीय स्रोत या वायूंचे उत्सर्जन करत नाहीत, ज्यामुळे आपण हवामान बदलाचा सामना करण्यात एक महत्त्वाची भूमिका बजावू शकतो.

आर्थिक विकास आणि रोजगार:
नूतनीकरणीय ऊर्जा क्षेत्रात गुंतवणूक केल्याने नवीन उद्योग आणि रोजगाराच्या संधी निर्माण होतात. सौर पॅनेलचे उत्पादन, पवनचक्कीची स्थापना आणि बायोमास प्रकल्पांच्या संचालनातून लाखो लोकांना रोजगार मिळू शकतो, ज्यामुळे देशाच्या अर्थव्यवस्थेला चालना मिळेल.

ग्रामीण विद्युतीकरण:
भारतातील अनेक दुर्गम खेड्यांमध्ये आजही वीज पोहोचली नाही. नूतनीकरणीय ऊर्जा, विशेषतः सौर ऊर्जा, या क्षेत्रांमध्ये वीज पोहोचवण्याचा सर्वात स्वस्त आणि प्रभावी मार्ग आहे. यामुळे खेड्यांमधील जीवनाची गुणवत्ता सुधारेल आणि आर्थिक गतिविधी वाढतील.

पर्यावरण संरक्षण:
नूतनीकरणीय ऊर्जा स्रोत प्रदूषणमुक्त असतात. कोळसा आणि पेट्रोलियममुळे होणाऱ्या वायू आणि जल प्रदूषणाच्या तुलनेत, सौर आणि पवन ऊर्जेचा वापर आपल्या पर्यावरणाला स्वच्छ ठेवण्यास मदत करतो.

तांत्रिक प्रगती:
नूतनीकरणीय ऊर्जा क्षेत्रात होणाऱ्या संशोधन आणि विकासामुळे भारत तांत्रिकदृष्ट्याही प्रगती करत आहे. सौर पॅनेल आणि बॅटरी स्टोरेज यांसारख्या तंत्रज्ञानातील नवनवीन शोध भारताला या क्षेत्रात जागतिक नेतृत्व देण्यास मदत करू शकतात.

आव्हाने - साठवणुकीची समस्या:
नूतनीकरणीय ऊर्जेचे सर्वात मोठे आव्हान म्हणजे तिची साठवणूक. सौर ऊर्जा फक्त दिवसा उपलब्ध असते आणि पवन ऊर्जा हवेच्या गतीवर अवलंबून असते. ऊर्जेची साठवणूक करण्यासाठी कार्यक्षम आणि किफायतशीर बॅटरी तंत्रज्ञानाची आवश्यकता आहे, जे अजूनही एक मोठे आव्हान आहे.

आव्हाने - जमिनीची उपलब्धता:
मोठ्या प्रमाणात सौर आणि पवन ऊर्जा प्रकल्पांसाठी खूप मोठ्या भूखंडांची आवश्यकता असते. भारतासारख्या जास्त लोकसंख्या असलेल्या देशात, जिथे कृषी आणि शहरी विकासासाठी जमिनीची मागणी आधीच जास्त आहे, हे एक मोठे आव्हान असू शकते.

आव्हाने - सुरुवातीचा खर्च:
दीर्घकाळात नूतनीकरणीय ऊर्जा स्वस्त पडते, तरीही सुरुवातीची गुंतवणूक खूप जास्त असते. सौर पॅनेल, पवनचक्की आणि इतर पायाभूत सुविधा स्थापित करण्यासाठी मोठ्या प्रमाणात भांडवलाची आवश्यकता असते, जे लहान गुंतवणूकदारांसाठी आणि सामान्य लोकांसाठी कठीण असू शकते.

धोरणे आणि सरकारी समर्थन:
भारत सरकार नूतनीकरणीय ऊर्जेला प्रोत्साहन देण्यासाठी अनेक धोरणे आणि सबसिडी देत आहे. 'राष्ट्रीय सौर मिशन' आणि 'पवन ऊर्जा धोरण' यांसारखे कार्यक्रम या दिशेने महत्त्वाचे पाऊल आहेत, पण या धोरणांची प्रभावी अंमलबजावणी आणि निरंतर समर्थन भविष्यासाठी आवश्यक आहे.

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-07.08.2025-गुरुवार.
===========================================