श्रीमद्भगवद्गीता- श्लोक २९:- वेपथुश्च शरीरे मे रोमहर्षश्च जायते-

[Atul Kaviraje]

श्रीमद्भगवद्गीता-

श्लोक २९:-

वेपथुश्च शरीरे मे रोमहर्षश्च जायते ।
गाण्डीवं स्रंसते हस्तात्त्वक्चैव परिदह्यते ॥ २९ ॥

श्रीमद्भगवद्गीता – अध्याय 1 (अर्जुनविषादयोग)
श्लोक २९:

वेपथुश्च शरीरे मे रोमहर्षश्च जायते ।
गाण्डीवं स्रंसते हस्तात्त्वक्चैव परिदह्यते ॥ २९ ॥

🌺 आरंभ (भूमिका):
श्रीमद्भगवद्गीतेच्या पहिल्या अध्यायात अर्जुनाचे मानसिक आणि शारीरिक संघर्ष स्पष्टपणे व्यक्त होतात. युद्धभूमीवर उभा असताना जेव्हा त्याने आपले आप्तस्वकीय, गुरूजन, आणि मित्रांना समोर उभे पाहिले, तेव्हा त्याच्या मनात गहन विषाद निर्माण झाला.
श्लोक २९ मध्ये, अर्जुन आपली भीती, अस्वस्थता आणि संकोच व्यक्त करतो.
हे श्लोक अर्जुनाच्या अंतर्मनातील गोंधळ आणि शारीरिक प्रतिक्रिया यांचे दर्शन घडवतो.

✨ श्लोकाचा शब्दश: अर्थ (SHLOK Arth):
वेपथुः च शरीरे मे – माझ्या शरीरात थरथर (कंप) होत आहे,

रोमहर्षः च जायते – आणि अंगावर रोमांच उठतो,

गाण्डीवम् स्रंसते हस्तात् – माझ्या हातून माझे गाण्डीव धनुष्य गळून पडत आहे,

त्वक् च एव परिदह्यते – आणि माझी त्वचा जळते आहे (अर्थात जळजळाट होत आहे).

🌿 सखोल भावार्थ (Deep Essence / Sakhol Bhavarth):

या श्लोकात अर्जुनाच्या मनोभावनांमुळे त्याच्या शरीरावर काय परिणाम होतो, हे त्याने स्पष्टपणे सांगितले आहे.
त्याच्या मनात एवढा भावनिक कल्लोळ झाला आहे की त्याचे शरीर सुद्धा त्यावर प्रतिक्रिया देत आहे.

युद्धाच्या उंबरठ्यावर उभा असलेला अर्जुन जेव्हा पाहतो की त्याच्याच रक्ताचे लोक, त्याचे शिक्षक, आणि बालमित्र समोर उभे आहेत, तेव्हा त्याच्या अंगावर काटा येतो.
तो इतका व्याकुळ होतो की त्याचे अवयव ऐकू नाहीनात, गाण्डीव गळून पडते, आणि त्याच्या शरीराला जळजळीत जाणवते.

हे केवळ शारीरिक स्थिती नाही – ही भावनिक, मानसिक, आणि नैतिक अशा तिन्ही स्तरांवरील अस्वस्थता आहे.
हे श्लोक मानवाच्या संघर्षशील भावनांचे एक प्रतीक आहे, जिथे धर्म आणि कर्तव्याच्या सीमारेषा धुसर होतात.

🌸 उदाहरणासहित विवेचन (Elaboration with Example):

कल्पना करा, एक डॉक्टर आपल्या कुटुंबातील व्यक्तीवर शस्त्रक्रिया करणार आहे. त्याचे कर्तव्य आणि वैयक्तिक भावना यामध्ये संघर्ष होतो.
तसेच अर्जुनाचे झाले आहे. तो योद्धा आहे, पण समोर त्याचे नातेवाईक आहेत.

या द्वंद्वात, त्याचे शरीर सुद्धा असहाय होऊन जाते. गाण्डीव (धनुष्य) हे केवळ शस्त्र नाही, तर त्याचे कर्तव्याचे प्रतीक आहे. ते गळून पडणे म्हणजे, त्याच्या अंतःकरणातील संकल्पशक्तीचा खच पडणे होय.

🔚 समारोप आणि निष्कर्ष (Conclusion and Inference):

या श्लोकातून आपल्याला कळते की, केवळ बौद्धिक निर्णय पुरेसा नसतो, तर त्यामागे भावनिक सामर्थ्य देखील लागते.
अर्जुनासारखा महान योद्धा देखील भावनांच्या विळख्यात सापडतो, जे "मानवस्वभाव" या दृष्टिकोनातून अत्यंत नैसर्गिक आहे.

भगवद्गीतेचा प्रवास याच क्षणापासून सुरू होतो – जिथे अर्जुनाच्या मनाचा गोंधळ, कृष्णाच्या उपदेशामार्फत, धर्म, कर्तव्य, आणि ज्ञानाच्या प्रकाशात मार्गदर्शित होतो.

📚 तात्पर्य (Essence):
शारीरिक लक्षणे हे मानसिक असंतुलनाचे द्योतक आहेत.

अर्जुन युद्ध नाकारत नाही, पण कर्तव्य आणि आप्त नात्यांमधील संघर्ष त्याला अस्वस्थ करतो.

जीवनातही अनेकदा आपल्याला असे प्रसंग येतात जिथे भावनिक दृष्टिकोन आणि कर्तव्य यामध्ये तणाव निर्माण होतो.

भगवद्गीता आपल्याला असे निर्णय सामर्थ्याने घेण्याचे बळ देते.

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-08.08.2025-शुक्रवार.
===========================================