डॉ. एम. एस. स्वामीनाथन: भारतातील हरितक्रांतीचे शिल्पकार-2-

[Atul Kaviraje]

डॉ. एम. एस. स्वामीनाथन (१९२५) - 'भारतातील हरितक्रांतीचे जनक' म्हणून ओळखले जाणारे एक जागतिक स्तरावरचे कृषी शास्त्रज्ञ.

डॉ. एम. एस. स्वामीनाथन: भारतातील हरितक्रांतीचे शिल्पकार-

7. पुरस्कार आणि सन्मान 🏆🏅
डॉ. एम. एस. स्वामीनाथन यांना त्यांच्या अतुलनीय योगदानासाठी अनेक राष्ट्रीय आणि आंतरराष्ट्रीय पुरस्कारांनी सन्मानित करण्यात आले:

पद्मश्री (1967), पद्मभूषण (1972), पद्मविभूषण (1989) - भारताचे सर्वोच्च नागरी सन्मान. 🇮🇳

रेमन मॅगसेसे पुरस्कार (1971) - आशियातील नोबेल म्हणून ओळखला जातो.

जागतिक अन्न पुरस्कार (World Food Prize) (1987) - अन्न उत्पादनात केलेल्या क्रांतीसाठी त्यांना हा पहिला 'जागतिक अन्न पुरस्कार' प्रदान करण्यात आला. 🌎

त्यांना युनायटेड नेशन्स एन्व्हायर्नमेंट प्रोग्राम (UNEP) कडून 'फादर ऑफ इकोनॉमिक इकोलॉजी' (Father of Economic Ecology) असेही म्हटले गेले.

8. मुख्य मुद्दे आणि विश्लेषण 📊
हरितक्रांतीचे जनक: भारताला अन्नसुरक्षा प्रदान केली.

वैज्ञानिक दूरदृष्टी: आधुनिक कृषी तंत्रज्ञान आणि उच्च उत्पन्न देणाऱ्या जातींचा वापर.

अष्टपैलू नेतृत्व: वैज्ञानिक, प्रशासक आणि आंतरराष्ट्रीय स्तरावर कृषी नेते.

शाश्वत शेतीचे पुरस्कर्ते: 'एव्हरग्रीन रिव्होल्यूशन'ची संकल्पना.

जागतिक सन्मान: अनेक प्रतिष्ठित आंतरराष्ट्रीय पुरस्कारांचे मानकरी.

9. निष्कर्ष आणि समारोप 🎉
डॉ. एम. एस. स्वामीनाथन हे भारताच्या आणि जगाच्या कृषी इतिहासातील एक महान व्यक्तिमत्व आहेत. त्यांनी आपल्या वैज्ञानिक ज्ञान आणि दूरदृष्टीने कोट्यवधी लोकांना भुकेपासून वाचवले आणि भारताला अन्न उत्पादनात स्वावलंबी बनवले. 🌟 त्यांचे कार्य केवळ शेतीपुरते मर्यादित नव्हते, तर ते अन्नसुरक्षा, ग्रामीण विकास आणि पर्यावरणाच्या संरक्षणाशी संबंधित होते. 28 सप्टेंबर 2023 रोजी त्यांचे निधन झाले, परंतु त्यांचे कार्य आणि विचार आजही आपल्याला प्रेरणा देत आहेत. त्यांना विनम्र अभिवादन! 🙏

डॉ. एम. एस. स्वामीनाथन - जीवनपट (Mind Map Chart) 🧠

             +--------------------------+
             | डॉ. एम. एस. स्वामीनाथन (1925) |
             | ('भारतातील हरितक्रांतीचे जनक') |
             +-----------+--------------+
                         |
           +-------------+-------------+
           |                           |
+----------v-----------+    +----------v----------+
|  प्रारंभिक जीवन व शिक्षण |    | हरितक्रांतीची सुरुवात व गरज |
|  - जन्म: कुंभकोणम, तामिळनाडू |    |  - 1960 च्या दशकात अन्नटंचाई |
|  - कृषी विज्ञान व जनुकीय विज्ञान |    |  - अन्न आयातीवरील अवलंबित्व  |
|  - केंब्रिजमधून पीएचडी       |    |  - लाल बहादूर शास्त्रींचा भर  |
+--------------------------+    +--------------------------+
           |                           |
           +-------------+-------------+
                         |
           +-------------v-------------+
           |    वैज्ञानिक योगदान व 'हरितक्रांती'    |
           |  - डॉ. नॉर्मन बोरलॉग यांच्या जाती |
           |  - उच्च उत्पन्न देणाऱ्या जाती (HYV) |
           |  - सिंचन, खते, कीटकनाशकांचा वापर |
           |  - भारत अन्न स्वयंपूर्ण बनला     |
           +-----------+---------------+
                       |
         +-------------+-------------+
         |                           |
+--------v----------+   +------------v-------------+
|    प्रशासकीय भूमिका   |   |  'एव्हरग्रीन रिव्होल्यूशन' |
| - ICAR चे महासंचालक   |   | - शाश्वत शेतीची संकल्पना |
| - कृषी मंत्रालयात प्रमुख सचिव |   | - पर्यावरण व जैवविविधता जतन |
| - IRRI चे महासंचालक    |   | - नैसर्गिक संसाधनांचे महत्त्व |
+-----------------------+   +-------------------------+
                       |
         +-------------+-------------+
         |                           |
+--------v----------+   +------------v------------+
|    पुरस्कार व सन्मान    |   |        वारसा व महत्त्व      |
| - पद्मश्री, पद्मभूषण, पद्मविभूषण |   | - भारताची अन्नसुरक्षा सुनिश्चित |
| - रेमन मॅगसेसे पुरस्कार  |   | - जागतिक कृषी क्षेत्रातील नायक |
| - जागतिक अन्न पुरस्कार (पहिले) |   | - लाखो लोकांचे जीवन बदलले    |
+-----------------------+   +--------------------------+

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-10.08.2025-रविवार.
===========================================