श्रीमद्भगवद्गीता- श्लोक ३३:- येषामर्थे काङ्क्षितं नो राज्यं भोगाः सुखानि च-

[Atul Kaviraje]

श्रीमद्भगवद्गीता-

श्लोक ३३:-

येषामर्थे काङ्क्षितं नो राज्यं भोगाः सुखानि च ।
त इमेऽवस्थिता युद्धे प्राणांस्त्यक्त्वा धनानि च ॥ ३३ ॥

श्रीमद्भगवद्गीता - अध्याय १, श्लोक ३३
येषामर्थे काङ्क्षितं नो राज्यं भोगाः सुखानि च ।
त इमेऽवस्थिता युद्धे प्राणांस्त्यक्त्वा धनानि च ॥ ३३ ॥

🌿 श्लोकाचा अर्थ (Shlok Artha):
"ज्यांच्यासाठी आपण राज्य, भोग आणि सुखांची इच्छा केली होती, ते सर्वजण आता या युद्धभूमीवर उभे आहेत, आणि आपल्या प्राणांसह आपली संपत्तीही त्यागायला सज्ज आहेत."

✨ सखोल भावार्थ (Sakhol Bhavarth):
या श्लोकात अर्जुनाच्या मनातील गहन भावनिक संघर्ष उघड होतो. तो म्हणतो की, ज्यांच्यासाठी मी इतके दिवस राज्याची, सुखांची आणि संपत्तीची इच्छा केली, तेच माझे कुटुंबीय, स्नेही, गुरू, आणि आप्तजन आता या रणांगणावर उभे आहेत. आणि इतकेच नव्हे तर ते आपल्या प्राणांची बाजी लावून या युद्धासाठी सज्ज झाले आहेत.

त्याच्या मनात विचार येतो की – आपण हे राज्य आणि सुख यांच्यासाठीच जीवनात धडपड केली, पण जर हेच लोक नसतील, तर त्या गोष्टींना काय अर्थ आहे? त्या राज्यावर, भोगांवर आणि सुखांवर कोणता अधिकार उरेल?

🔍 विस्तृत विवेचन (Vistrut Vivechan):
🔹 आरंभ (Arambh):
श्रीमद्भगवद्गीतेच्या पहिल्या अध्यायात अर्जुनाचे मानसिक द्वंद्व अतिशय प्रभावीपणे मांडले आहे. हा श्लोक त्या भावनिक पराकोटीला पोहोचलेला आहे जिथे अर्जुन आपल्या युद्धाच्या कारणांवरच प्रश्न विचारतो.

🔹 मुख्य विवेचन:
अर्जुन म्हणतो की, "मी ज्यांच्यासाठी जीवनात इतके काही मिळवण्याचा प्रयत्न केला – माझे गुरू, पितामह, काका, भाऊबंद – तेच आता या युद्धात समोर उभे आहेत." त्याच्या दृष्टिकोनातून पाहिल्यास, हे युद्ध वैयक्तिक संबंधांवर केलेले घाव आहे.

त्याला वाटते की जर हे लोकच राहिले नाहीत, तर त्या सत्तेला, राज्याला, भोगाला काय किंमत उरते? अर्जुनाचा हा भावनिक दृष्टिकोन त्याच्या कर्तव्याच्या मार्गात अडथळा बनतो.

🔹 समारोप (Samarop):
हे बोलणे म्हणजे अर्जुनाच्या मनात चाललेल्या वैयक्तिक भावना आणि धार्मिक/नैतिक कर्तव्य यामधील संघर्षाचा परिपाक आहे. युद्ध केल्याने आपण इच्छित सुख मिळेलच, असा आत्मविश्वासही हरवलेला आहे.

🔹 निष्कर्ष (Nishkarsha):
ही स्थिती म्हणजे अर्जुनाची "धर्म-संकट" स्थिती आहे. इथे भगवान श्रीकृष्ण त्याला 'स्वधर्म' आणि 'निष्काम कर्म' यांची शिकवण देण्यासाठीच पुढे गीतेचा उपदेश करणार आहेत.

🪔 उदाहरणासहित स्पष्टीकरण (Udaharanasahit Spashtikaran):
उदा. एखादा मुलगा मोठा होऊन आपल्या आई-वडिलांना सुख देण्यासाठी मेहनत करतो. पण एका दिवशी तोच निर्णय घ्यावा लागतो की, जे त्याचे आई-वडील आहेत, तेच एका कारणामुळे त्याच्या मार्गात अडथळा आहेत. अशा वेळी त्या मुलाच्या मनात द्वंद्व निर्माण होईल – की मी ज्यांच्यासाठी स्वप्न पाहिली, त्यांच्याशिवाय ती स्वप्नं साकार होऊन उपयोग काय?

अर्जुनाच्या मनातील भावना ह्याच प्रकारच्या आहेत.

✅ सारांश / निष्कर्ष:
अर्जुन युद्ध न करण्याचा विचार करत आहे कारण ज्यांच्यासाठी जीवनात सुख-संपत्ती मिळवायची होती, तेच समोर आहेत.

त्याला वाटते की युद्ध करून मिळालेल्या गोष्टींना काहीच अर्थ उरणार नाही.

हा श्लोक अर्जुनाच्या वैयक्तिक भावना आणि कर्तव्य यामधील संघर्ष दर्शवतो.

पुढे श्रीकृष्ण ह्या संकटकाळात त्याला धर्म, कर्तव्य, कर्मयोग यांचे मार्गदर्शन करतील.

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-12.08.2025-मंगळवार.
===========================================