संत सेना महाराज-श्री संतदर्शने आनंदले मन-2

[Atul Kaviraje]

                          "संत चरित्र"
                         ------------

        संत सेना महाराज-

तिसरे कडवे: विवेचन
ज्ञानोबाची माऊली। तुकाराम देहुरी।

नामदेव पंढरी। वारकरी॥

भावार्थ:

या कडव्यात संत सेना महाराज महाराष्ट्रातील प्रमुख संतांचा उल्लेख करून त्यांच्या कार्याला आदराने वंदन करतात. ते सांगतात की, महाराष्ट्राच्या भूमीला संतांचा वारसा लाभला आहे. ज्ञानोबाची माऊली म्हणजे संत ज्ञानेश्वर महाराज. त्यांनी 'भावार्थ दीपिका' (ज्ञानेश्वरी) लिहून भगवद्गीतेचे सार सामान्य जनतेला सोप्या भाषेत समजावून सांगितले. त्यांना माऊली (आई) म्हटले जाते कारण त्यांनी आपल्या ज्ञान-मायेने सर्वांना सन्मार्ग दाखवला.

तुकाराम देहुरी म्हणजे संत तुकाराम महाराज. देहू हे त्यांचे गाव. त्यांनी अभंगांच्या माध्यमातून समाजाला भक्ती, नीती आणि सदाचाराचे धडे दिले. त्यांचे अभंग आजही लोकांच्या मुखात आहेत आणि ते समाजप्रबोधनाचे एक महत्त्वाचे साधन बनले आहेत.

नामदेव पंढरी म्हणजे संत नामदेव महाराज. ते पंढरपूरच्या विठोबाचे परम भक्त होते. त्यांनी अभंग रचून भक्तीचा प्रसार केला आणि उत्तर भारतात जाऊनही त्यांनी वारकरी संप्रदायाचा झेंडा फडकावला.

या कडव्यातून संत सेना महाराज या संतांच्या योगदानाला आदराने प्रणाम करतात आणि सांगतात की, या सर्व संतांनी वारकरी संप्रदायाला बळ दिले. ते सर्व वारकरी आहेत, म्हणजेच विठ्ठलाची भक्ती करणारे आहेत. ते वारकरी केवळ पंढरपूरची वारी करत नाहीत, तर ते परमार्थाची वारी करतात, आत्मज्ञानाची वारी करतात.

उदाहरणार्थ: ज्याप्रमाणे एखादा इतिहासकार देशातील महान नेत्यांच्या कार्याचा गौरव करतो, त्याचप्रमाणे संत सेना महाराज या संतांच्या कार्याचा उल्लेख करून त्यांच्या प्रति कृतज्ञता व्यक्त करतात. ते हे दाखवून देतात की, हे संत केवळ व्यक्ती नाहीत, तर ते एका विचाराचे, एका परंपरेचे प्रतीक आहेत.

चौथे कडवे: विवेचन
सेना म्हणे आनंद झालासे।

चरणी लोटांगण घातलेसे॥

भावार्थ:

हा अभंगाचा समारोप आहे. येथे संत सेना महाराज स्वतःचे नाव घेऊन अभंगाचा शेवट करतात. ते पुन्हा एकदा सांगतात की, संत-दर्शनामुळे, त्यांच्या सान्निध्यात राहिल्यामुळे आणि त्यांच्या शिकवणीमुळे माझ्या मनाला खूप आनंद झाला आहे. या आनंदामुळे त्यांनी पुन्हा संतांच्या चरणी लोटांगण घातले आहे.

या ओळींमध्ये पहिल्या कडव्यातील भाव पुन्हा एकदा व्यक्त होतो, परंतु तो अधिक दृढ झाला आहे. सुरुवातीला संतदर्शनाने आनंद झाला होता, पण आता तो आनंद अधिक सखोल आणि स्थिर झाला आहे. लोटांगण घालणे हे आता केवळ एक प्रतिकात्मक क्रिया नाही, तर ती एक आंतरिक भावना बनली आहे. संत सेना महाराज सांगतात की, संतांच्या कृपेमुळे त्यांच्या जीवनात आनंद आणि समाधान प्राप्त झाले आहे.

उदाहरणार्थ: एखादा विद्यार्थी चांगल्या गुरूंच्या मार्गदर्शनामुळे यशस्वी होतो, तेव्हा तो कृतज्ञतेने पुन्हा त्या गुरूंच्या चरणी नतमस्तक होतो. त्याचप्रमाणे संत सेना महाराज संतांच्या उपदेशामुळे प्राप्त झालेल्या आत्मिक समाधानामुळे कृतज्ञता व्यक्त करत आहेत.

समारोप आणि निष्कर्ष
संत सेना महाराजांचा हा अभंग केवळ भक्तीचे नाही, तर संत-महिमा आणि त्यांच्या कार्याचेही सुंदर वर्णन करतो. या अभंगाचा मुख्य निष्कर्ष हा आहे की, संतांच्या दर्शनाने आणि त्यांच्या सहवासाने मानवी मनाला शांती आणि समाधान मिळते. संतांची संगती ही सर्व इच्छा आणि वासनांचा त्याग करण्यास मदत करते आणि आत्मज्ञानाच्या मार्गावर चालण्याची प्रेरणा देते.

या अभंगातून असेही दिसून येते की, संत हे केवळ आध्यात्मिक गुरूच नव्हे, तर ते समाजाला योग्य दिशा देणारे मार्गदर्शक आहेत. त्यांनी समाजाला योग्य आचार-विचार शिकवले. म्हणून त्यांच्याप्रती कृतज्ञता व्यक्त करणे आणि त्यांच्या शिकवणीचे पालन करणे हे प्रत्येक व्यक्तीचे कर्तव्य आहे.

अशा प्रकारे, संत सेना महाराजांचा हा अभंग एक कालातीत संदेश देतो की, संतांच्या सहवासातूनच खरा आनंद आणि मुक्ती मिळते.

यांसारख्या अनेक अभंगरचनांमधून संतांची थोरवी, महत्त्व, आदर, मोठेपण व दर्शन झाल्याने सेनाजींना आत्मसुखाची प्राप्ती झाली आहे. वारकरी संप्रदायामध्ये संत व वारकरी सदैव विठ्ठलाच्या नामाचा जयघोष

 करीत असतात.

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-12.08.2025-मंगळवार.
===========================================