(Why we get goosebumps?)-

[Atul Kaviraje]

Tell Me Why?
Daily Life & Human Behavior:-
Why do we get goosebumps? 🥶 (To trap a layer of warm air when cold or in response to strong emotions.)

(Why we get goosebumps?)

आपल्या शरीरावर रोंटे (goosebumps) येणे ही एक सामान्य आणि नैसर्गिक प्रतिक्रिया आहे. याला 'पिलोइरेक्शन' (piloerection) असेही म्हणतात. जेव्हा आपल्याला थंडी जाणवते किंवा काही तीव्र भावना (जसे की भीती, आनंद किंवा उत्साह) अनुभवतो, तेव्हा आपल्या त्वचेवर छोटे-छोटे कडकपणा येतो आणि केस उभे राहतात. ही प्रक्रिया आपल्या पूर्वजांच्या काळापासून चालत आलेली आहे आणि याचे एक महत्त्वाचे शारीरिक कारण आहे. ही प्रतिक्रिया अनेक घटकांशी जोडलेली आहे, जे आपल्या शरीराला बाह्य आणि अंतर्गत बदलांपासून वाचवतात.

1. थंडीपासून बचाव (Protection from Cold) 🥶
जेव्हा आपल्याला थंडी लागते, तेव्हा आपल्या शरीरावर रोंटे येतात. ही शरीराची एक अनैच्छिक प्रतिक्रिया आहे, ज्याचा उद्देश शरीराला गरम ठेवणे आहे. जेव्हा रोंटे येतात, तेव्हा त्वचेवरील छोटे-छोटे केस उभे राहतात. यामुळे त्वचा आणि केसांमध्ये हवेचा एक थर तयार होतो, जो शरीराची उष्णता बाहेर जाण्यापासून थांबवतो. आपल्या पूर्वजांसाठी, ज्यांच्या शरीरावर अधिक केस होते, हे खूप उपयुक्त होते.

2. भावनिक प्रतिक्रिया (Emotional Response) 😨❤️
रोंटे फक्त थंडीमुळेच येत नाहीत, तर ते आपल्या भावनांचे देखील परिणाम असतात. जेव्हा आपल्याला भीती, आश्चर्य, आनंद, किंवा खूप जास्त उत्साह जाणवतो, तेव्हा आपले मेंदू 'एड्रेनालिन' (adrenaline) हार्मोन जारी करतो. हा हार्मोन आपल्या 'लढा किंवा पळा' (fight or flight) प्रतिक्रियेचा भाग आहे. एड्रेनालिन स्नायूंना आकुंचन करतो, ज्यामुळे रोंटे येतात. हा आपल्याला त्या वेळेच्या परिस्थितीसाठी तयार करण्याचा एक मार्ग आहे.

3. एड्रेनालिन हार्मोन (Adrenaline Hormone) ⚡
रोंटे येण्याचे मुख्य कारण एड्रेनालिन हार्मोन आहे. हा एक तणाव हार्मोन आहे जो आपल्या शरीराला कोणत्याही धोक्याच्या किंवा रोमांचक स्थितीत प्रतिक्रिया देण्यासाठी तयार करतो. जेव्हा हा हार्मोन बाहेर पडतो, तेव्हा तो त्वचेच्या खालील छोट्या-छोट्या स्नायूंना आकुंचन करतो, ज्यांना 'पिलोइरेक्टर' (piloerector) स्नायू म्हणतात. याच स्नायूंच्या आकुंचनामुळे केस उभे राहतात आणि रोंटे येतात.

4. धोक्याचे संकेत (Sign of Danger) ⚠️
पूर्वीच्या काळात, आपल्या पूर्वजांसाठी रोंटे येणे एक सुरक्षा प्रणाली होती. जेव्हा ते एखाद्या प्राण्याच्या समोर असायचे, तेव्हा त्यांचे केस उभे राहायचे, ज्यामुळे ते थोडे मोठे आणि भयावह दिसायचे. जरी आज आपल्या शरीरावर तेवढे केस नसले, तरी ही प्रतिक्रिया अजूनही आपल्या शरीरात आहे. हा एक प्रकारचा अनुवंशिक अवशेष आहे, जो आता आपल्यासाठी फक्त भावनिक प्रतिक्रियेपुरता मर्यादित आहे.

5. अनुवंशिक प्रतिक्रिया (Genetic Response) 🧬
ही प्रतिक्रिया आपल्या डीएनए (DNA) मध्ये आहे. हा एक प्रकारचा उत्क्रांतीचा अवशेष (evolutionary remnant) आहे. लाखो वर्षांपूर्वी, जेव्हा आपल्या पूर्वजांच्या शरीरावर दाट केस होते, तेव्हा ही प्रणाली त्यांना थंडीपासून वाचवण्यासाठी आणि शिकार्यांना घाबरवण्यासाठी मदत करत होती. जरी आता आपल्या शरीरावर कमी केस असले, तरी ही जैविक प्रणाली अजूनही आपल्यासोबत आहे.

6. ऐकण्या आणि पाहण्याशी संबंधित प्रतिक्रिया (Auditory and Visual Response) 🎶👁�
तुम्ही अनुभवले असेल की जेव्हा तुम्ही एखादे खूप सुंदर संगीत ऐकता किंवा एखादे प्रेरणादायक दृश्य पाहता, तेव्हा तुमच्या शरीरावर रोंटे येतात. याचे कारण असे आहे की हे अनुभव आपल्या मेंदूच्या त्या भागाला उत्तेजित करतात, जो भावना आणि एड्रेनालिन हार्मोनच्या स्रावाला नियंत्रित करतो. ही एक प्रकारची भावनिक प्रतिक्रिया आहे जी संगीत आणि कलेशी खोलवर जोडलेली आहे.

7. न्यूरोलॉजिकल प्रक्रिया (Neurological Process) 🧠
रोंटे येणे ही एक पूर्णपणे न्यूरोलॉजिकल प्रक्रिया आहे. मेंदूच्या हायपोथॅलेमस (hypothalamus) क्षेत्रात असलेला एक भाग, ज्याला 'सिम्पैथेटिक नर्वस सिस्टम' (sympathetic nervous system) म्हणतात, या प्रक्रियेला नियंत्रित करतो. जेव्हा ही प्रणाली सक्रिय होते, तेव्हा ती नसांच्या माध्यमातून एड्रेनालिन जारी करते, ज्यामुळे त्वचेचे स्नायू आकुंचन पावतात.

8. आरोग्याशी संबंधित माहिती (Health Information) 🩺
काही बाबतीत, रोंटे येणे हे एखाद्या आजाराचे लक्षण देखील असू शकते, पण हे खूप दुर्मिळ आहे. उदाहरणार्थ, जेव्हा शरीरात ताप येतो, तेव्हा थंडी लागण्यासोबत रोंटे येऊ शकतात. काही मज्जासंस्थेशी संबंधित विकार (neurological disorders) देखील अशा प्रतिक्रिया निर्माण करू शकतात, पण सामान्यतः ही एक सामान्य आणि निरुपद्रवी शारीरिक प्रक्रिया आहे.

9. शरीराची अनुकूलन क्षमता (Body's Adaptability) 🔄
रोंटे येणे हे आपल्या शरीराच्या अनुकूलन क्षमतेचे एक उत्तम उदाहरण आहे. हे दाखवते की आपले शरीर बाह्य वातावरण आणि अंतर्गत भावनांनुसार कसे प्रतिक्रिया देते. ही एक प्राचीन प्रणाली आहे जी आजही आपल्या शारीरिक आणि भावनिक अनुभवांचा भाग आहे.

10. रोंटे आणि मनोविज्ञान (Goosebumps and Psychology) 🤔
मनोवैज्ञानिक दृष्टीने, रोंटे येणे हे एका गहन भावनिक संबंधाचे संकेत आहे. जेव्हा आपल्याला एखाद्या गोष्टीशी खोलवर संबंध जाणवतो, जसे की एखाद्याची दुःखी कहाणी ऐकून किंवा एखाद्याची उपलब्धी पाहून, तेव्हा आपल्या शरीरावर रोंटे येतात. हे आपल्यातील सहानुभूती आणि भावनिक बुद्धिमत्तेचा (emotional intelligence) पुरावा आहे.

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-14.08.2025-गुरुवार.
===========================================