श्रीमद्भगवद्गीता- श्लोक ३५:- एतान्न हन्तुमिच्छामि घ्नतोऽपि मधुसूदन-

[Atul Kaviraje]

श्रीमद्भगवद्गीता-

श्लोक ३५:-

एतान्न हन्तुमिच्छामि घ्नतोऽपि मधुसूदन ।
अपि त्रैलोक्यराज्यस्य हेतोः किं नु महीकृते ॥ ३५ ॥

श्रीमद्भगवद्गीता – अध्याय १, श्लोक ३५
(Shreemad Bhagavad Gita – Adhyay 1, Shlok 35)

🔸 श्लोकः

एतान्न हन्तुमिच्छामि घ्नतोऽपि मधुसूदन ।
अपि त्रैलोक्यराज्यस्य हेतोः किं नु महीकृते ॥ ३५ ॥

🔸 श्लोकाचा शब्दशः अर्थ (Pratyek Shabdancha Arth):

एतान् – ह्या सर्व (कौरवांना)

न हन्तुम् इच्छामि – मारण्याची माझी इच्छा नाही

घ्नतः अपि – ते मला मारायला येत असले तरी

मधुसूदन – हे मधुसूदन (कृष्णा!)

अपि – जरी

त्रैलोक्य-राज्यस्य हेतोः – तीनही लोकांचे राज्य मिळावे म्हणून

किं नु – तर मग

महीकृते – केवळ पृथ्वीच्या राज्यासाठी तर नक्कीच नाही

🔸 श्लोकाचा मराठी अर्थ (Marathi Arth):

हे मधुसूदन (कृष्णा)! हे कौरव मला मारायला आले असले, तरीसुद्धा मला त्यांना मारण्याची इच्छा नाही.
माझ्या हातून त्यांच्या हत्या होऊ नयेत, अशीच माझी भावना आहे.
तीनही लोकांचे राज्य मिळेल अशी खात्री असली, तरी त्यासाठी मी हे युद्ध करायला तयार नाही;
मग केवळ पृथ्वीच्या राज्यासाठी तर अजिबातच नाही!

🔸 सखोल भावार्थ (Sakhol Bhavarth):

या श्लोकात अर्जुनाचा मानसिक गोंधळ, त्याची करुणा, मोह, आणि नैतिक द्वंद्व प्रकर्षाने दिसते.
तो युद्धाच्या रणांगणावर उभा आहे, पण समोर त्याचे आप्त, गुरू, बांधव आणि सखेसोयरे आहेत.
अर्जुन विचारतो आहे की, "माझे शत्रू मला मारण्यासाठी आले आहेत, हे खरे आहे;
पण मी त्यांना मारायला तयार नाही. कारण, त्यांचे वध केल्याने मी काय मिळवणार?"

तो पुढे म्हणतो की, "माझे हे कर्तव्य पूर्ण करून जर मला तीनही लोकांचे राज्य मिळणार असेल,
तरीही मी ते स्वीकारणार नाही. मग फक्त पृथ्वीचे राज्य तर अत्यंत क्षुल्लक आहे!"

यातून अर्जुनाची वैराग्यवृत्ती, मोहग्रस्त अवस्था, आणि धर्मविवेकाचे अभाव दिसतो.
अर्जुन आपल्या कर्तव्यासमोरील मानसिक अडथळे व्यक्त करतो आहे. त्याला युद्ध हे "केवळ सत्ता मिळवण्यासाठी" वाटते आहे.
त्याला वाटते की आपल्या बांधवांना मारून मिळवलेले राज्य म्हणजे एक प्रकारचा अधर्मच आहे.

🔸 विस्तृत विवेचन (Vistrut Vivechan):

या श्लोकाचे चार महत्त्वाचे पैलू समजावून घेणे आवश्यक आहे:

1. कर्मधर्माचा संकोच:

अर्जुन क्षत्रिय असूनसुद्धा युद्ध करण्यास नकार देतो आहे.
युद्ध म्हणजे त्याचे धर्मकर्म आहे, परंतु भावनांनी भरलेला अर्जुन हे कर्म "अधर्म" वाटून टाकतो.

2. मोह आणि कर्तव्याचा संघर्ष:

अर्जुन मोहाने ग्रस्त झाला आहे – तो गुरू, पितृ, पुत्र यांच्यात भेद करु शकत नाही.
त्याचे मन गोंधळलेले आहे. युद्ध हे त्याच्या धर्माचे पालन असतानाही, त्याला ते अत्याचार वाटते.

3. वैराग्य की पलायनवाद?

अर्जुन जरी म्हणतो की त्रैलोक्यराज्यासाठीसुद्धा मी हे युद्ध करणार नाही, तरी येथे खरी वैराग्यवृत्ती नाही.
हे वैराग्य मोहातून निर्माण झालेले आहे – हे भगवंत पुढे स्पष्ट करतात.
हे वैराग्य क्षणिक आणि भ्रमित अवस्थेचे लक्षण आहे.

4. शिष्यत्वाचा प्रारंभ:

ही अर्जुनाच्या अंतर्गत गोंधळाची पराकाष्ठा आहे.
याच अवस्थेतून पुढे तो श्रीकृष्णाला शिष्य म्हणून स्वीकारतो आणि गीतेचा उपदेश सुरू होतो.

🔸 उदाहरणासहित स्पष्टीकरण (Udaharanasahit):

जसे एखादा डॉक्टर आपल्या रूग्णावर शस्त्रक्रिया करताना रक्त पाहून भावनावश होतो,
आणि म्हणतो की, "मी त्याला वेदना देऊ शकत नाही", तर तो डॉक्टर म्हणून अपयशी ठरतो.
कारण त्याचे कर्तव्य आहे – रोग नष्ट करणे, जरी त्यासाठी कृती कठोर वाटत असली तरी.

तसंच अर्जुनाचं आहे – तो क्षत्रिय आहे, अन्यायाविरुद्ध उभं राहणं हे त्याचं कर्तव्य आहे.
पण भावनांनी त्याचं कर्तव्य अडथळलेलं आहे.

🔸 आरंभ – समारोप – निष्कर्ष (Arambh, Samarop, Nishkarsha):
✅ आरंभ:

अर्जुनाच्या अंतःकरणात गोंधळ आहे. युद्ध करताना समोरचे आप्त पाहून त्याला असह्य होतं आहे.
तो कृष्णाकडे पाहून सांगतो की, "हे युद्ध मला नको आहे".

✅ समारोप:

भावनिक मोह, करुणा, आणि वैराग्याच्या आभासातून अर्जुन धर्मकर्म टाळतो आहे.
पण हे खरे वैराग्य नसून, धर्मदृष्ट्या भ्रमित अवस्था आहे.

✅ निष्कर्ष:

या श्लोकातून आपल्याला समजते की भावनिक अडथळे कर्तव्यासमोर उभे राहतात,
पण निर्णय धर्मबुद्धीने आणि विवेकाने घ्यावा लागतो.
अर्जुनाचा हा भावनिक उद्रेकच पुढे भगवद्गीतेच्या महान उपदेशाची सुरुवात घडवतो.

🌿 निष्कर्षतः – भगवद्गीता हे केवळ युद्धाचे शास्त्र नाही, तर जीवनातील धर्म, कर्म, आणि कर्तव्याचे गूढ उलगडणारा ग्रंथ आहे.
या श्लोकात अर्जुनाचा अंतर्मनाचा गोंधळ दिसतो, जो आपल्यालाही आयुष्यात अनेक वेळा जाणवतो.

अर्थ: हे मधुसूदना (श्रीकृष्णा), मला हे लोक मारले तरी, मी त्यांना मारण्याची इच्छा करत नाही. तिन्ही लोकांचे राज्य जरी मिळत असले तरी काय, या पृथ्वीसाठी तर मुळीच नाही.

थोडक्यात: अर्जुन तिन्ही लोकांच्या राज्यासाठीही आपल्या नातेवाईकांना मारण्यास तयार नाही. 🚫⚔️

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-14.08.2025-गुरुवार.
===========================================