अरविंद घोष - १५ ऑगस्ट १८७२ (भारतीय तत्त्वज्ञ, योगी, कवी आणि राष्ट्रवादी)-1-

[Atul Kaviraje]

अरविंद घोष - १५ ऑगस्ट १८७२ (भारतीय तत्त्वज्ञ, योगी, कवी आणि राष्ट्रवादी)-

श्री. अरविंद घोष: एक प्रदीर्घ मराठी लेख (१५ ऑगस्ट १८७२)-

भारतीय तत्त्वज्ञ, योगी, कवी आणि राष्ट्रवादी

🎯 १. परिचय (Introduction)
श्री. अरविंद घोष, ज्यांना महर्षी अरविंद म्हणूनही ओळखले जाते, हे भारतीय इतिहासातील एक अद्वितीय व्यक्तिमत्त्व होते. त्यांचा जन्म १५ ऑगस्ट १८७२ रोजी कलकत्ता (आताचे कोलकाता) येथे झाला. ते केवळ एक स्वातंत्र्यसैनिकच नव्हते, तर एक महान तत्त्वज्ञ, योगी, कवी, साहित्यिक आणि शिक्षणतज्ञही होते. त्यांच्या जीवनात अनेक स्थित्यंतरे आली – ब्रिटनमध्ये शिक्षण, भारतात परतल्यावर प्रशासकीय सेवेची तयारी, क्रांतिकारक चळवळीत सक्रिय सहभाग, आणि शेवटी अध्यात्मिक साधनेसाठी राजकीय जीवनातून निवृत्ती. त्यांच्या विचारांनी आणि योगमार्गाने भारताच्या आध्यात्मिक आणि बौद्धिक परंपरेला एक नवीन दिशा दिली.

📜 २. प्रारंभिक जीवन आणि शिक्षण (Early Life and Education)
अरविंद घोष यांचे वडील कृष्णधन घोष हे एक सुशिक्षित आणि पाश्चात्त्य विचारांचे पुरस्कर्ते होते. त्यांनी अरविंद यांना वयाच्या सातव्या वर्षी उच्च शिक्षणासाठी इंग्लंडला पाठवले. तेथे त्यांनी डार्विन, मँचेस्टर आणि केंब्रिज विद्यापीठात शिक्षण घेतले. त्यांना लॅटिन, ग्रीक, फ्रेंच, जर्मन, इटालियन यांसारख्या अनेक युरोपीय भाषांचे सखोल ज्ञान होते. केंब्रिजमध्ये त्यांनी भारतीय नागरी सेवा (ICS) परीक्षेची तयारी केली, परंतु घोडेस्वारीच्या परीक्षेत उत्तीर्ण न झाल्याने किंवा हेतुपुरस्सर अनुत्तीर्ण झाल्याने त्यांनी ती सेवा स्वीकारली नाही. या काळातच त्यांच्या मनात भारताच्या स्वातंत्र्याविषयीचे विचार रुजले.

🇮🇳 ३. राष्ट्रवादाचा उदय आणि क्रांतिकारक कार्य (Rise of Nationalism and Revolutionary Work)
१८९३ मध्ये भारतात परतल्यानंतर, अरविंद घोष यांनी बडोदा संस्थानात (आताचे वडोदरा) विविध पदांवर काम केले, ज्यात महाराजा कॉलेजमध्ये प्राध्यापक आणि नंतर उपप्राचार्य यांचा समावेश होता. याच काळात त्यांनी गुप्तपणे भारताच्या स्वातंत्र्यलढ्यात भाग घेण्यास सुरुवात केली. त्यांनी 'वंदे मातरम्' या वृत्तपत्राचे संपादन केले आणि आपल्या ज्वलंत लेखणीतून भारतीयांमध्ये राष्ट्रवादाची भावना जागृत केली. १९०५ च्या बंगाल फाळणीनंतर ते सक्रिय राजकारणात उतरले आणि जहालवादी नेत्यांपैकी एक बनले. त्यांनी ब्रिटिश राजवटीविरुद्ध सशस्त्र क्रांतीचा पुरस्कार केला.

⚖️ ४. अलीपूर बॉम्ब खटला आणि आध्यात्मिक परिवर्तन (Alipore Bomb Case and Spiritual Transformation)
१९०८ मध्ये, अरविंद घोष यांना अलीपूर बॉम्ब खटल्यात अटक करण्यात आली. त्यांच्यावर ब्रिटिश अधिकाऱ्यांच्या हत्येचा कट रचल्याचा आरोप होता. या खटल्यातून ते निर्दोष सुटले, परंतु तुरुंगातील एकांतवासात त्यांना गहन आध्यात्मिक अनुभव आले. त्यांना 'वासुदेवाचा' (श्रीकृष्णाचा) साक्षात्कार झाला आणि त्यांना ईश्वरी संदेश मिळाला की भारताला स्वातंत्र्य मिळवून देणे हे त्यांचे आध्यात्मिक कार्य आहे. या अनुभवाने त्यांच्या जीवनाची दिशा पूर्णपणे बदलली.

🙏 ५. योगसाधना आणि पॉंडिचेरी गमन (Yoga Practice and Move to Pondicherry)
तुरुंगातून सुटल्यानंतर, अरविंद घोष यांनी राजकारणातून निवृत्ती घेतली आणि १९१० मध्ये पॉंडिचेरी (तेव्हा फ्रेंच वसाहत) येथे स्थलांतर केले. येथे त्यांनी आपल्या योगसाधनेला पूर्णपणे वाहून घेतले. त्यांनी 'पूर्ण योगा' (Integral Yoga) नावाच्या एका नवीन आध्यात्मिक मार्गाचा विकास केला, ज्याचा उद्देश मानवी चेतनेचे रूपांतरण करून दिव्य जीवनाची प्राप्ती करणे हा होता. त्यांच्या मते, आध्यात्मिक प्रगती केवळ वैयक्तिक मुक्तीसाठी नसून, पृथ्वीवर दिव्य चेतना आणण्यासाठी आहे.

📚 ६. साहित्य आणि तत्त्वज्ञान (Literature and Philosophy)
महर्षी अरविंद हे एक विपुल लेखक होते. त्यांनी इंग्रजी आणि बंगाली भाषेत अनेक पुस्तके, कविता आणि निबंध लिहिले. त्यांच्या काही प्रमुख साहित्यकृतींमध्ये 'द लाईफ डिव्हाईन' (The Life Divine), 'द सिंथेसिस ऑफ योगा' (The Synthesis of Yoga), 'सावित्री: अ लेजंड अँड अ सिम्बॉल' (Savitri: A Legend and a Symbol) आणि 'द ह्यूमन सायकल' (The Human Cycle) यांचा समावेश आहे. 'सावित्री' हे त्यांचे महाकाव्य इंग्रजी साहित्यातील एक उत्कृष्ट नमुना मानले जाते. त्यांच्या तत्त्वज्ञानात वेदांत, उपनिषदे आणि भारतीय अध्यात्मिक परंपरांचा प्रभाव स्पष्ट दिसतो, परंतु त्यांनी त्यांना आधुनिक संदर्भात मांडले.

💡 ७. पूर्ण योगाचे तत्त्वज्ञान (Philosophy of Integral Yoga)
अरविंद घोष यांचा 'पूर्ण योग' हा केवळ वैयक्तिक मुक्तीचा मार्ग नव्हता, तर तो मानवी चेतनेचे आणि जीवनाचे दिव्य रूपांतरण करण्याचा एक व्यापक दृष्टिकोन होता. त्यांच्या मते, मानवजात ही उत्क्रांतीच्या मार्गावर आहे आणि पुढील टप्पा म्हणजे 'अतिमानस' (Supermind) चेतनेची प्राप्ती. अतिमानस ही एक दिव्य चेतना आहे जी व्यक्तिगत आणि वैश्विक स्तरावर पूर्णत्व आणू शकते. पूर्ण योगामध्ये शारीरिक, मानसिक, भावनिक आणि आध्यात्मिक अशा सर्व स्तरांवर काम करणे अपेक्षित आहे.

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-15.08.2025-शुक्रवार.
===========================================