संत सेना महाराज-स्वहित सांगावे भले। जैसे आपणासी कळे-1

[Atul Kaviraje]

                          "संत चरित्र"
                         ------------

        संत सेना महाराज-

सेनाजी सांगतात, संतसंगती व नामचिंतन हीच हा भवसिंधू पार करण्याची महत्त्वाची साधने आहेत. मनाला ईश्वर चिंतनाची गोडी लावणे, विठ्ठलाला सतत चित्तात धरून राहावे. तरच पापाचे डोंगर सहज नाहीसे होतील, स्वतःला मिळालेला सुखाचा मार्ग इतरांना सांगा.

     "स्वहित सांगावे भले। जैसे आपणासी कळे ॥ १ ॥

     त्यचाया पुण्या नाही पार। होय अगणित उपकार॥२॥

     मोहपाशे बांधिला। होता तोहि मुक्त केला ॥ ३॥

     जेणे वाट दाखविली। सेना म्हणे कृपा केली॥ ४ ॥

संत सेना महाराजांच्या अभंगाचा सखोल भावार्थ

संत सेना महाराजांचा हा अभंग त्यांच्या आध्यात्मिक विचारांचे आणि परोपकाराच्या महत्त्वाचे उत्कृष्ट उदाहरण आहे. या अभंगात त्यांनी 'स्वहित' म्हणजे स्वतःच्या आत्म्याला किंवा जीवनाला योग्य मार्ग दाखवणे आणि इतरांनाही तोच मार्ग दाखवण्याचं महत्त्व सांगितले आहे. हा अभंग आत्मज्ञान आणि परोपकार या दोन प्रमुख मूल्यांवर प्रकाश टाकतो.

प्रत्येक कडव्याचा अर्थ आणि विस्तृत विवेचन

१. "स्वहित सांगावे भले। जैसे आपणासी कळे ॥ १ ॥"
अर्थ: आपण स्वतःच्या हिताचा, आत्म्याच्या कल्याणाचा विचार केला पाहिजे आणि जो मार्ग आपल्याला योग्य वाटतो, तो इतरांनाही सांगितला पाहिजे.

विस्तृत विवेचन: या पहिल्या कडव्यात संत सेना महाराज 'स्वहित' या शब्दाला एक व्यापक अर्थ देतात. स्वहित म्हणजे केवळ भौतिक सुख किंवा फायदा नाही, तर ते आपल्या आत्म्याचे, आध्यात्मिक जीवनाचे कल्याण आहे. ते सांगतात की ज्याप्रमाणे आपल्याला स्वतःला योग्य मार्ग सापडला आहे, ज्याप्रमाणे आपल्याला सत्य आणि असत्यामधील फरक कळला आहे, त्याचप्रमाणे आपण इतरांनाही तो मार्ग सांगितला पाहिजे. हे सांगणे म्हणजे केवळ उपदेश नाही, तर ते कृतीतून आणि विचारांतून व्यक्त होणारे ज्ञान आहे.

उदाहरण: समजा, एखाद्या व्यक्तीला नियमित ध्यानधारणा (meditation) केल्यामुळे मानसिक शांती मिळाली आहे. जर ती व्यक्ती आपल्या या अनुभवाचा उपयोग इतरांना ध्यानधारणेचे महत्त्व सांगण्यासाठी करत असेल, तर ती 'स्वहित' आणि 'परहित' दोन्ही साधत आहे. तिच्या स्वत:च्या हिताचा मार्ग इतरांनाही उपयुक्त ठरत आहे.

२. "त्यचाया पुण्या नाही पार। होय अगणित उपकार॥२॥"
अर्थ: जो व्यक्ती इतरांना योग्य मार्ग दाखवतो, त्याच्या पुण्याला सीमा नसते आणि त्याच्याकडून अगणित उपकार होतात.

विस्तृत विवेचन: हे कडवे परोपकाराचे महत्त्व स्पष्ट करते. जेव्हा आपण दुसऱ्याला योग्य मार्ग दाखवतो, तेव्हा आपण केवळ एका व्यक्तीचे जीवन सुधारत नाही, तर आपण त्याच्या अनेक पिढ्यांसाठी कल्याणाचा पाया घालतो. हे पुण्य कोणत्याही भौतिक दानापेक्षा मोठे आहे. कारण भौतिक वस्तू काही काळासाठी उपयोगी पडतात, पण योग्य मार्गदर्शन जीवनात कायमस्वरूपी बदल घडवते. 'अगणित उपकार' या शब्दांतून संत सेना महाराजांनी या कार्याची विशालता दर्शविली आहे. एखाद्याला योग्य विचार देऊन किंवा त्याला वाईट सवयींपासून दूर राहण्यास मदत करून आपण एक प्रकारे त्याचे जीवनच वाचवत असतो.

उदाहरण: एखादा गुरु आपल्या शिष्याला केवळ ज्ञान देत नाही, तर त्याला जीवन जगण्याची कला शिकवतो. शिष्याच्या जीवनात येणाऱ्या अडचणींवर मात कशी करावी हे सांगतो. हे ज्ञान शिष्याला स्वतःचे जीवन सुखी करण्यास आणि इतरांनाही मदत करण्यास सक्षम करते. त्यामुळे गुरूचा उपकार अगणित ठरतो.

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-16.08.2025-शनिवार.
===========================================